Dossier schaamte | Waarom pubers zich voor je gaan schamen

Schaamte en pubers – je ontkomt er niet aan dat je ineens die gênante ouder wordt. Deze ontwikkeling hoort nu eenmaal bij het opgroeien van je tiener. Maar waar komt dat schaamtegevoel precies vandaan? Lees snel verder om alles te ontdekken over schaamte in de puberteit, waarom vrienden belangrijker worden en tieners erbij willen horen. Inclusief handige tips!

Bijna alle (pre)pubers schamen zich voor hun ouders

Onder invloed van de hormonen die op topsnelheid door het lijf van je prepuber jagen, verschuift de focus van je tiener zich langzaam. Waar eerst zijn ouders het belangrijkst waren, gaat nu de mening van vrienden en andere leeftijdsgenoten steeds meer meetellen. Ze willen erbij horen. Daar komt ook een nieuw soort bewustwording en schaamte bij kijken. Je tiener ziet jullie in een ander daglicht (ten opzichte van andere ouders en andere volwassenen), en dat is niet altijd positief. Want ook jullie moeten er ineens bij horen, de juiste dingen zeggen en goede kleding dragen.

Denk maar aan uitspraken als:

• Trek je dat serieus aan?
• Waarom kunnen jullie niet gewoon normaal zijn, zoals andere ouders?
• Kan je niet gewoon een stukje verderop gaan lopen?

Meer typische puberuitspraken lees je in De Grote Puber Bingo

Als gevolg hiervan zie je dat ze bepaalde dingen ook niet meer willen en durven tonen aan hun vrienden. Slapen met een knuffel? Stiekem spelen met de Barbies of Action Men van je broertjes en zusjes? Nee, dat doen ze ‘allang niet meer’ – naar eigen zeggen. Ze willen er graag bij horen en presenteren zich dus zo stoer en volwassen mogelijk naar leeftijdsgenoten.

Die schaamte is functioneel voor je puber

Evolutionair gezien heeft schaamte een functie. Het zorgt ervoor dat je bij de groep wil blijven horen en op die manier heb je de grootste overlevingskansen. Dus het is heel normaal dat je kind een vorm van schaamte ontwikkelt bij kinderen. Zeker op het moment dat ouders minder belangrijk worden en ‘de groep’ juist belangrijker, zoals in groep 7, 8 en de brugklas het geval is.

Het kan fijn zijn om dit te weten als ouders. Je kunt je puber beter in perspectief plaatsen en zijn nieuwe schaamtegevoel een plek geven. Het is niks persoonlijks.

Waarover schamen kinderen zich eigenlijk?

Prestaties op school of sport

Op gebied van sport of in de klas niet mee kunnen komen, kan een oorzaak van schaamte zijn voor tieners. Het is vervelend als je de stof niet begrijpt en daardoor opvalt. Of tijdens gym een tikje klunzig bent en daardoor vaak als laatst overblijft. Andersom kan ook het geval zijn: te makkelijk leren vindt niet iedereen even stoer. Daarom willen tieners graag in de groep vallen met sport- en schoolprestaties. Op een fanatiekeling na dus het liefst ergens in het veilige midden.

Schaamtegevoel door de mening van anderen

Wanneer je de puberteit in gaat, is niets zo erg als meidenvenijn: vriendinnetjes die onaardige opmerkingen maken. Je wil het liefst dat ze je aardig vinden, leuk gezelschap en grappig. Meisjes vergelijken zich op deze leeftijd extra met anderen en kunnen zich dan gaan schamen. Zeker als één van hun ‘vriendinnen’ bijvoorbeeld benadrukt dat jouw shirt kinderachtig is en echt niet meer kan.

Wat je als ouder kunt doen tegen deze vorm van schaamte?

Probeer hierover in gesprek te blijven met je dochter (of zoon). De schaamte die ze ervaren, kan voortkomen uit dit soort opmerkingen. Vraag wat het met hen deed en laat een uitgesproken, eigen oordeel achterwege. Uiteindelijk blijven het hun vriendinnen en zijn die op dat moment nog erg belangrijk. Kijk verder ook of je op andere momenten levenslessen mee kunt geven, bijvoorbeeld op basis van iets dat je in een serie ziet die zij kijken of een verhaal van een goede bekende. Leg je kind daarbij terloops uit dat echte vrienden elkaar niet naar beneden halen. Zeker niet op basis van de kleding die je draagt. Misschien reageren ze niet echt, maar de woorden die je zegt (en herhaalt op andere momenten) slaan ze heus wel op.

Sociale (on)handigheid

Misschien zijn vriendinnen erg spontaan en is jouw tiener een beetje verlegen. Dat geeft niet: spontaniteit kan je leren. Maar het kan wel vervelend zijn op dat moment. Als puber wil je niet te veel opvallen en zeker niet de jongen zijn of het meisje waaraan ze vragen of je het wel naar je zin hebt, ‘want je kijkt zo chagrijnig’. Dit kan ook een vorm van schaamte opleveren.

Je ouders

Tja… Hoe hard je misschien ook je best doet om een beetje up to date te blijven van de muziek en trends tegenwoordig, je kind kan zich er alsnog voor schamen. Misschien juist omdat ze vinden dat je niet moederlijk genoeg bent en de moeder van Lisa tenminste ‘niet probeert te doen alsof ze nog een tiener is’. Of andersom: dat ze denken dat je een fossiel bent en niet in het minst met je geassocieerd willen worden op straat. Wat de oorzaak ook is: schaamte is er toch wel. Aan jou de nobele taak hen in elk geval niet te veel in verlegenheid te brengen.

Schamen voor de lichaamsbouw

Tieners vergelijken zichzelf continu met anderen. Misschien zijn vriendinnen allemaal erg slank of aan de magere kant en heeft jouw dochter al vroeg vrouwelijke vormen. Dat kan een heel vervelend gevoel geven. Of ben jij lang, terwijl de rest klein is (of andersom). Het schaamtegevoel komt voort uit een ideaalbeeld dat je jezelf oplegt en wordt vaak versterkt door wat ze zien op social media.

Als ouders kan je hierover praten en uitleggen dat welk lichaamstype mooi gevonden wordt, ook plaatsgebonden is. Zo vinden Caribische vrouwen hun rondingen prachtig en menen we in West-Europa dat slank of afgetraind ideaal is. Door hen meer inzicht te geven in andere opvattingen, leren ze hopelijk ook dit soort oordelen los te laten en op den duur te gaan varen op hun eigen zelfvertrouwen.

Sandra: ‘Als kind schaamde ik mij ook. Mijn lichaam ontwikkelde zich iets sneller dan die van de leeftijdsgenoten. En ja hierdoor ontstaat er onzekerheid. Nergens voor nodig.‘

Hoe ga je om met het schaamtegevoel van je puber?

Natuurlijk mogen gevoelens van schaamte er zijn, maar het is belangrijk dat ze niet de overhand nemen. Hoe kan je daarmee omgaan?

Blijf in gesprek met je tiener

Geef ze de vrijheid om aan te geven waar zij zich onprettig bij voelen. Misschien schamen ze zich rot als jij ze bij de deur van de klas een dikke klapzoen geeft en ze nog even in de wangen knijpt. Of vinden ze het onprettig als je met een rommelige knot op je hoofd de deur opent voor vriendinnen. Die dingen zijn best aan te passen. Bovendien, als ze zich veilig voelen bij je en hun verhaal doen, kan je onnodige gevoelens van schaamte (voor het lichaam, bepaald gedrag) mogelijk tackelen.

Wat verder kan helpen, is als je vertelt over je eigen ervaringen uit de puberteit. Ze pikken de boodschap niet altijd direct op, maar ontdekken soms op een later tijdstip dat je inderdaad gelijk had. Veel mensen zoeken toch naar het gevoel dat je niet ‘gek’ bent en/of afwijkt, bevestiging is dan prettig.

Stimuleer zelfvertrouwen en zelfacceptatie

Je kan je zoon of dochter helpen bij zelfacceptatie door hun zelfvertrouwen te stimuleren. Hoe je dat doet?

• Besef dat een verlegen en timide kind minder snel positieve reacties van buitenstaanders krijgt. Dat kan een negatieve invloed hebben op het zelfvertrouwen. Daarnaast worden introverte kinderen in de ene groep makkelijker geaccepteerd dan de andere. Omgevingsfactoren zijn dus belangrijk. Praat eventueel op school over de situatie als het veel invloed heeft op je tiener, zodat ze daar ook kunnen helpen.
• Kijk daarnaast naar jezelf: vragen jullie niet te veel van je zoon of dochter? Of doen anderen dat misschien? Wanneer je niet aan de vraag kan voldoen, kan dat leiden tot onzekerheid.
• Geef veel liefde en aanmoediging, maar ook duidelijke grenzen aan je puber. Erken dat bepaalde gevoelens er mogen zijn, maar vertel ook hoe je die het best kan uiten. Zo leren ze omgaan met wie ze zijn.
• Laat je kind zijn eigen keuzes maken. Uiteraard bewaak je als ouders de grenzen hierbij, maar wanneer ze zelf mogen onderzoeken en ‘aanklooien’, leren ze op zichzelf vertrouwen. Fouten maken is immers niet erg: het zijn lessen. Mocht je zoon of dochter iets onrealistisch voor ogen hebben, bespreek dan met ze waarom het niet haalbaar is.
• Geef het goede voorbeeld. Verwachten dat je kind positief is over zijn of haar lichaamsbouw werkt niet als je zelf openlijk kritisch bent op je lijf. Laat zien dat jij trots bent op je uiterlijk en draag dat duidelijk uit. Dan kunnen ze jouw voorbeeld volgen. Hierover verderop meer.

Probeer ze voorzichtig iets te laten doen buiten hun comfortzone

Laat voorop staan: dit soort dingen moet je vooral niet forceren en het is ook niet van toepassing op alle soorten schaamte! Maar wanneer je tiener moeite heeft om vrienden en/of vriendinnen te maken en je laat hen op een onbekende afstappen, dan kunnen ze daar zelfvertrouwen aan overhouden. Begin klein – bijvoorbeeld bij een nieuwe sportclub; de overwinning is groots. De bedoeling hiervan is vooral dat je kind meer leert vertrouwen op wie hij is en ontdekt dat hij zich nergens voor hoeft te schamen, omdat anderen hem of haar ook leuk vinden.

Goed voorbeeld doet goed volgen

Feit blijft dat kinderen hun ouders imiteren. Zelfs in de puberteit. Dus als jij regelmatig klaagt over de weegschaal, je brede heupen en je vetrolletjes, dan is de kans groot dat je dochter ook op die manier naar zichzelf leert kijken. Als je bij vrijwel alles zegt: ‘Ah, dat kan ik toch niet…’ of ‘ik zie er niet uit’ dan nemen ze dat zelf waarschijnlijk ook mee in hun levenshouding. Dat soort uitspraken kunnen bij hen ook leiden tot schaamte voor zichzelf.

Probeer er dus bewust van te zijn hoe je je gedraagt in het bijzijn van je tiener. Omarm je lijf zoals het is – met alle plus- en minpunten. Benoem af en toe eens waar je trots op bent. En als zij roepen dat je meer had moeten zijn zoals ‘de moeder van…’, lach dan en zegt dat de wereld maar saai was als we allemaal hetzelfde waren. Jij kan ze nu het voorbeeld geven van een moeder die zichzelf omarmt, die kan lachen om haar mindere kanten en haar schouders ophaalt. De kans is groot dat die boodschap onbewust blijft hangen.

Merk jij dat schaamtegevoel ineens een rol begint te spelen in het leven van je puber? Schaamt hij zich weleens openlijk voor jullie of valt dat mee? Praat mee onder dit artikel.

Liefs, Merel

Schrijf je nu in voor de wekelijkse update en mis nooit meer een artikel! Je vindt het formulier rechts (desktop) of onderaan deze pagina (mobiel). En volg je me al op Instagram?

Reageer je onder dit artikel? Weet dan dat we je mailadres nooit zullen gebruiken, ook niet om ongevraagde nieuwsbrieven of andersoortige mails te versturen. Dat doen we alleen als je je aanmeldt voor de wekelijkse update – met jouw toestemming dus.

Uitgelichte afbeelding ©PeopleImages.com – Yuri A – Shutterstock