Prepuberteit: de betekenis, leeftijd en symptomen

Ineens merk je dat je kind zich anders begint te dragen: hij zit in de prepuberteit. Dat betekent in de praktijk opstandiger gedrag, je merkt dat hormonen beginnen op te spelen en andere symptomen. Maar hoe zit het nu eigenlijk? Wanneer valt je zoon of dochter onder de noemer pre puber? Hoe herken je deze nieuwe fase? En hoe ga je ermee om?

Betekenis prepuberteit

De pre-puberen is een term die regelmatig wordt gebruikt voor wanneer kinderen op hun tiende al lamlendig op de bank hangen, een grote mond geven of ineens heel emotioneel reageren. Ze zijn nog geen echte pubers, maar je voelt aan je water dat die fase nooit ver weg kan zijn.

Vanaf welke leeftijd zit je in de prepuberteit?

De puberteit begint in het lijf zelf, bij meisjes soms al vanaf een jaar of 9, 10. Jongens zijn iets later en komen langzamer op gang. Kinderen zitten dan meestal in de bovenbouw van de basisschool: groep 6-8. Dit kan zich uiten in een vorm van afzetten. Kinderen ontdekken langzaam steeds meer dat ze anders zijn dan hun ouders en gaan die verschillen extra benadrukken. Bijvoorbeeld met een heel eigen kledingstijl of door te kijken waar jouw grenzen liggen als ze zich brutaler opstellen. Doorgaans is dit gedrag nog relatief onschuldig, al kan het weleens jammer zijn voor de sfeer in huis.

De eerste veranderingen zie je dus nog niet echt: de hersenen ontwikkelen zich, kinderen gaan op zoektocht naar zichzelf en worden iets zelfstandiger en krijgen last van de hormonale veranderingen. Dit noem je de prepuberteit – een voorloper op ‘het echte werk’ als ze iets ouder zijn.

Let op: wanneer je dochter (voor haar 8e) of zoon (voor zijn 9e) vroegtijdig begint met puberen, ga dan altijd naar de huisarts. Dit heet pubertas praecox.

Anouk vertelt dat haar negenjarige dochter inmiddels in een dwarse fase zit: ‘Regelmatig zegt ze NEE! Vervolgens blokkeert ze, komt in een emotionele achtbaan terecht waarin ze een tijdje blijft hangen en dan huppelt ze ineens weer weg. Ze heeft ineens ook het gevoel dat iedereen tegen haar is, zeg maar. Verder is ze nogal wispelturig. Het ene moment kruipt ze op de bank lekker bij me op schoot, maar buiten loopt ze het liefst twee stappen achter me.’’

Wanneer vinden lichamelijke veranderingen plaats?

Na een paar jaar ga je de puberteit ook zien en merken op een andere manier. Opnieuw ontwikkelen meisjes zich sneller dan jongens.

Algemeen

• Groei donzige haartjes (als voorloper van schaamhaar)
• Groei geslachtsdelen
• Groeispurt richting de volwassen lengte

Meisjes

• Afscheiding
• Ontwikkeling van het figuur (bredere heupen, smallere taille)
• Begin van de menstruatie
• Groei van de borsten en bijvoorbeeld onzekerheid of ze er wel bij horen.

Jongens

• Begin van de baardgroei
• Ontwikkeling van spermacellen en eerste zaadlozing
• Toename testosteron
• Meer spiermassa
• Baard in de keel

Symptomen prepuberteit

Algemene kenmerken

Waar je aan kan merken dat je kind begint met pre-puberen is natuurlijk afhankelijk per kind. Een aantal algemene symptomen zijn:

• Haargroei
• Stemmingswisselingen
• Grotere zelfstandigheid
• Onzekerheid
• Behoefte aan meer privacy (zoals in de badkamer)

Let wel op dat je het gedrag van je kind niet volledig afschuift op de pre-puberteit. Misschien spelen er ook andere dingen die spanning veroorzaken, zoals pesten, zenuwen voor de CITOscore, de sfeer in huis of iets anders.

Paula: ‘Ik krijg de laatste tijd vaker een grote mond van mijn negenjarige, haar mening wordt uitgesprokener. En laatst wilde ik een foto maken, kreeg ik een middelvinger! Ze stond er niet goed op want ze was verkleed voor het schoolfeest, dus voelde ze zich voor schut staan.’

Wanneer gaat prepuberen over in de puberteit?

De prepuberteit en puberteit lopen eigenlijk in elkaar over. Je kan het onderscheid maken door vooral te kijken naar de verschillende stadia. Wanneer de (meer onzichtbare) ontwikkelingen in de hersenen overgaan in lichamelijke, kan je spreken van de ‘echte’ puberteit. Voor meisjes is dat dan de eerste menstruatie en voor jongens hun eerste zaadlozing.

Hoe ga je om met de prepuberteit

Als ouders kan je best even moeten wennen aan de prepuberteit. Je lieve, voorheen nog regelmatig gezellige zoon of dochter verandert immers plots in een wat nukkige, beschaamde versie van zichzelf. Hoe zorg je er dan toch voor dat de sfeer in huis zo leuk mogelijk blijft?

Pick your battles

Niet ieder vervelend gedrag vraagt erom dat je er bovenop zit. Soms mogen ze een beetje chagrijnig zijn of onderzoeken waar hun grenzen liggen. Aan jullie vooral de taak om energie te steken in opvoedkundige zaken die je echt belangrijk vindt als ouders: pick your battles, noemen ze dit. Bijvoorbeeld bepaalde normen en waarden en respectvol gedrag. Dat ze er qua kledingkeus af en toe als clown uitzien in jouw ogen, is minder belangrijk.

Maak duidelijke regels

Je ziet in de prepuberteit bij meisjes vaak dat ze beginnen te experimenteren met make-up. Soms willen ze dat ook op naar school. Bedenk goed hoe jullie hierin staan. Vind je ze nog te jong? Dan kan je prima aangeven dat ze moeten wachten op het voortgezet onderwijs. Door er vast over na te denken, overvalt de vraag je minder snel. Aan de andere kant kan je wel tegemoet komen aan hun toegenomen behoefte aan privacy. De enige regel die je er dan aan hoeft te verbinden is dat ze de badkamer niet te lang bezet houden.

Yvonnes zoon zag afgelopen halfjaar ineens het belang van een uitstekende hygiëne: ‘Hij poetst zijn tanden nauwkeurig en gebruikt regelmatig deodorant. En ik zie het ook aan zijn driftbuien af en toe en hij giechelt als het over zoenen gaat. En mij ziet hij vooral als achtergebleven gebied, omdat ik in zijn ogen totaal geen verstand heb van computers.’

Omgang met de mobiele telefoon

Als gevolg van de grotere interesse in vrienden (en afnemende interesse in het gezin) vinden prepubers hun mobiele telefoon extra interessant – als ze die al hebben. Daar horen ook bepaalde social media bij, zoals TikTok, Instagram en Snapchat. Misschien lijkt het relatief onschuldig, maar het is toch goed je vast te verdiepen in de risico’s. Zo kan je je kind op kleine afstand toch begeleiden naar een veilige omgang met media.

Blijf het gesprek aangaan

Informeer met regelmaat hoe het met ze gaat. Niet tijdens een ‘we moeten praten’-moment, maar het liefst tussen de bedrijven door. Wanneer je samen bijvoorbeeld een huishoudelijke klus doet of bezig bent met koken en ze zitten bij je in de buurt. Blijf ook geïnteresseerd in wat ze bezig houdt. Het hoeft niet allemaal inhoudelijk en diepgaand te zijn; als je weet dat ze luisteren naar Lil Kleine of Dua Lipa, kan het goed zijn deze muziek ook eens te luisteren. Houd een beetje bij wat speelt op TikTok en welke nieuwe challenges er zijn. Hoewel ze het vast niet laten merken, vinden kinderen het vaak wel prettig als ze niet eerst een halfuur bezig zijn met uitleggen.

Pedagoge Melissa over de prepuberteit

Ontwikkelingen op verschillende gebieden

In de periode van de pre-puberteit tot en met de puberteit vinden er in de hersenen allemaal ontwikkelingen plaats. Ook lichamelijk verandert er voor kinderen onder invloed van hormonen van alles. De start van de pre-puberteit kan in leeftijd nog erg verschillen. Ieder kind ontwikkelt in zijn eigen tempo. Bij meisjes zie je de (lichamelijke) veranderingen eerder tot stand komen, maar meisjes en jongens maken beiden een snelle groei door.

Naast de lichamelijke veranderingen zie je in de prepuberteit bij kinderen ook een verandering in gedrag en het uiten van emoties. Voor sommige kinderen is het ook lastig deze emoties te plaatsen en dit leidt tot uitschieters in zowel humeurigheid als aanhankelijkheid, onzekerheid en stabiliteit. Kinderen kunnen het ene moment boos en (voor jouw gevoel) onredelijk zijn en erna spijt hebben en verdrietig zijn.

Anna: ‘Mijn zoon is ineens veel duidelijker in wat hij vindt. Alles is stom of saai. Daarnaast zie ik het aan zijn puistjes, hij praat over meisjes en heeft nu ook een beugel.’

Prepubers moeten zich losmaken

Kinderen in de pre puberteit zijn op zoek naar wie ze zijn en willen zijn en  lijken soms te wankelen tussen kinderlijk gedrag en overmoedigheid. Je zal zien dat kinderen zich meer en meer los proberen te maken van ouders en opvoeders. De behoefte naar zelfstandigheid groeit en vriendschappen worden steeds belangrijker. Dit is ook de periode dat vrienden en vriendinnen meer invloed uit kunnen gaan oefenen dan ouders en andere opvoeders.

Het dus erg belangrijk in gesprek te blijven met elkaar en op de hoogte te zijn van wat er speelt in het leven van je kind. Om aan te kunnen sluiten bij de gedachten en behoeften van het kind zal je elkaar op moeten zoeken, open vragen kunnen stellen en moet je je betrokken en minder oordelend proberen op te stellen. Neem hierin zelf het initiatief voor contact, dit zal namelijk minder als voorheen uit het kind zelf komen. Laat hierin ook duidelijk grenzen blijken en spreek samen af wat wel toelaatbaar is en wat niet. Probeer jezelf kwetsbaar op te stellen in het delen van eigen ervaringen en situaties die je als ouder en opvoeder moeilijk vindt.

Het inluiden van de puberteit gebeurt in de prepuberteit. Een bijzondere fase waarin je langzaam maar zeker steeds duidelijkere veranderingen ziet in het gedrag van je (jonge) tiener. Bovenstaande tips helpen je je prepuber beter te begrijpen. Neemt niet weg dat het best even wennen kan zijn – ook voor jullie. Merk jij dat je al een prepuber in huis hebt? Vind je het een lastige fase of valt dat wel mee?