Prepuberteit: de betekenis, leeftijd en symptomen

Vanaf een jaar of 8-9 kan je kind gaan prepuberen. Dit is een fase in het leeftijd van je zoon of dochter waarin het lichaam zich klaarmaakt voor de echte puberteit. In dit artikel vind je onder meer welke symptomen daarbij naar voren komen, hoe je de prepuberteit onderscheidt van de echte puberteit en hoe je hiermee omgaat als ouder.

Betekenis prepuberteit

Je hoort regelmatig de term prepuberteit vallen wanneer een kind ineens een grotere mond heeft of lamlendig op de bank hangt. Ze zijn nog geen echte pubers, maar je voelt aan je water dat die fase dichterbij komt. Er zijn een aantal manieren waarop je kan merken of je zoon of dochter écht in de prepuberteit zit, zowel fysiek als mentaal. Hieronder staan verschillende manieren beschreven waarop je kunt zien wat er speelt én hoe je daarmee kunt omgaan als ouder.

Ontwikkeling van kinderen

Jonge kinderen zijn voor hun verzorging en veiligheid volledig afhankelijk van hun ouders. Gaandeweg maken ze zich los en krijgen leeftijdsgenoten een belangrijkere rol in hun leven. Dit gaat vaak gepaard met de periode waarin ook belangrijke fysieke veranderingen plaatsvinden (de puberteit: groei van borsten, geslachtsdelen, haargroei, eerste menstruatie of zaadlozing). Je zoon of dochter gaat van kind naar jongvolwassene.

Wanneer begint de prepuberteit?

De puberteit begint in het lijf zelf, bij meisjes soms al vanaf een jaar of 9-10. Jongens zijn iets later en komen ook langzamer op gang. De eerste veranderingen vinden vaak plaats in de bovenbouw van de basisschool: groep 6-8.

Het losmaken begint met het moment waarop kinderen steeds beter (h)erkennen en ontdekken dat ze anders zijn dan hun ouders. Ze gaan die verschillen in eerste instantie vooral benadrukken. Dat doen ze met een eigen kledingstijl en het opzoeken van je grenzen door zich brutaler op te stellen. Ook kan het zo zijn dat ze vriendschappen ontwikkelen met kinderen die verder van jullie normen en waarden af liggen.

Dit noem je de prepuberteit: de voorloper van het ‘echte werk’. De eerste veranderingen zijn daardoor dus niet zichtbaar: de hersenen ontwikkelen, kinderen gaan ontdekken wie zij zijn – los van hun ouders, en ze kunnen al last krijgen van hormonale veranderingen.

Let op! Bovenstaande ontwikkelingen zijn niet te verwarren met de te vroege puberteit (pubertas praecox). Dit laatste is een medische aandoening die je kunt herkennen aan borstgroei voor 8 jaar bij meisjes of sterke groei van penis en/of zaadballen bij jongens voor hun negende jaar. Via de link vind je meer informatie.

Anouk vertelt dat haar negenjarige dochter inmiddels in een dwarse fase zit: ‘Regelmatig zegt ze NEE! Vervolgens blokkeert ze, komt in een emotionele achtbaan terecht waarin ze een tijdje blijft hangen en dan huppelt ze ineens weer weg. Ze heeft ineens ook het gevoel dat iedereen tegen haar is, zeg maar. Verder is ze nogal wispelturig. Het ene moment kruipt ze op de bank lekker bij me op schoot, maar buiten loopt ze het liefst twee stappen achter me.’’

Wanneer vinden lichamelijke veranderingen plaats?

In eerste instantie merk je dus vooral de mentale groei van je kind. Maar na een paar jaar ga je de puberteit ook fysiek zien en merken op een andere manier. Ook in deze fase ontwikkelen meisjes zich sneller dan jongens. De eerste veranderingen kunnen al plaatsvinden op jongere leeftijd, vanaf acht (meisjes) of negen (jongens) jaar.

Algemeen

• Groei donzige haartjes (als voorloper van schaamhaar)
• Groei geslachtsdelen
• Groeispurt richting de volwassen lengte

Meisjes

• Afscheiding
• Ontwikkeling van het figuur (bredere heupen, smallere taille)
• Begin van de menstruatie
• Groei van de borsten 
• Toegenomen onzekerheid of ze er wel bij horen.

Jongens

• Begin van de baardgroei
• Ontwikkeling van spermacellen en eerste zaadlozing
• Toename testosteron
• Meer spiermassa
• Baard in de keel

Symptomen prepuberteit

Algemene kenmerken

Waar je aan kan merken dat je kind begint met pre-puberen is uiteraard, zoals met elke fase, afhankelijk per kind. Een aantal algemene symptomen zijn:

• Haargroei
• Stemmingswisselingen
• Grotere zelfstandigheid
• Onzekerheid
• Behoefte aan meer privacy (zoals in de badkamer)

Let wel op dat je het gedrag van je kind niet volledig afschuift op de pre-puberteit. Misschien spelen er ook andere dingen die spanning veroorzaken, zoals pesten, zenuwen voor de CITO-score, de sfeer in huis of iets anders.

Paula: ‘Ik krijg de laatste tijd vaker een grote mond van mijn negenjarige, haar mening wordt uitgesprokener. En laatst wilde ik een foto maken, kreeg ik een middelvinger! Ze stond er niet goed op want ze was verkleed voor het schoolfeest, dus voelde ze zich voor schut staan.’

Wanneer gaat prepuberen over in de puberteit?

De prepuberteit en puberteit lopen eigenlijk redelijk vloeiend in elkaar over. Je kan het onderscheid maken door vooral te kijken naar de verschillende stadia. Wanneer de (meer onzichtbare) ontwikkelingen in de hersenen overgaan in lichamelijke, kan je spreken van de ‘echte’ puberteit. Voor meisjes is dat de eerste menstruatie en voor jongens hun eerste zaadlozing.

Hoe ga je om met de prepuberteit

Hoewel het een natuurlijke ontwikkeling is om je los te maken van je ouders, kan het voor alle partijen even wennen zijn. Het ene moment kruipt je (bijna-)tiener nog bij je op schoot om lekker te kroelen, het volgende moment schaamt je kind zich of wordt woedend om ogenschijnlijk niks. De hormonen razen door hun lijf, ze krijgen te maken met een wirwar van emoties en jij met een kind dat soms slecht te peilen is. Hoe je daarmee omgaat?

Pick your battles

Ze zullen soms een grote mond geven, je grenzen opzoeken of nukkig klagen in een hoekje van de bank. Dat hoort erbij. Je hoeft niet overal bovenop te zitten. Als ouders is het in deze periode verstandig om aandacht te schenken aan zaken die er écht toe doen: pick your battles. Denk daarbij aan normen en waarden die jullie belangrijk vinden, het uitvoeren van huishoudelijke taken en respectvol gedrag. Dat ze er qua kleding soms uitzien als een clown in jouw ogen, hoeft niet benoemd te worden. Ze ontdekken snel genoeg wat wel en niet staat.

Maak duidelijke regels

Je ziet in de prepuberteit bij meisjes vaak dat ze beginnen te experimenteren met make-up. Soms willen ze dat ook op naar school. Bedenk voor jezelf hoe je hierin staat. Vind je je kind nog te jong? Dan kan je prima aangeven dat ze moeten wachten op het voortgezet onderwijs. Of maak afspraken: wel nagellak, geen mascara.

Verder kan je ook zoeken naar oplossingen in hun nieuwe behoeften. Vinden ze privacy ineens belangrijker? Dan kan je afspreken om ze met rust te laten in de badkamer, mits ze die niet te lang bezet houden uiteraard.

Yvonnes zoon zag afgelopen halfjaar ineens het belang van een uitstekende hygiëne: ‘Hij poetst zijn tanden nauwkeurig en gebruikt regelmatig deodorant. En ik zie het ook aan zijn driftbuien af en toe, en hij giechelt als het over zoenen gaat. Mij ziet hij vooral als achtergebleven gebied, omdat ik in zijn ogen totaal geen verstand heb van computers.’

Omgang met de mobiele telefoon

Als gezegd is de grotere interesse in vrienden en leeftijdsgenoten onderdeel van de (pre)puberteit. Ook zoeken kinderen vaak een idool dat ze als voorbeeld kunnen nemen. Daardoor wordt hun telefoon steeds interessanter, ten koste van de interesse in het gezin. Je krijgt dus zeer waarschijnlijk te maken met social media, zoals TikTok, Instagram, BeReal en Snapchat. Hoewel deze apps misschien onschuldig lijken, kleven hier ook risico’s aan. Verdiep je hier daarom in en maak samen afspraken met elkaar. Online begeleiding is namelijk net zo belangrijk als ondersteuning en begeleiding in het echte leven.

Blijf het gesprek aangaan

Jouw plek als ouder verschuift steeds meer naar de zijlijn, misschien sneller dan je hoopt. Toch is het belangrijk te weten wat er in het leven van je kind speelt, zowel met vrienden als met henzelf. Blijf daarom investeren in de verbinding met je kind, het liefst tussen de bedrijven door. Bijvoorbeeld als je samen een (huishoudelijke) klus doet, bezig bent met koken of onderweg bent.

Blijf geïnteresseerd in hun interesses. Je hoeft heus geen Dua Lipa of Roxy Dekker te kunnen meezingen, als je maar weet welke challenges er op het moment spelen en wie hun vrienden zijn. Het is prettig wanneer je prepuber het gevoel heeft met zijn of haar onzekerheden, twijfels, interesses en gevoelens bij jou terecht te kunnen. Daarom is het fijn als je kunt meepraten en waar nodig kan bijsturen.

Pedagoge Melissa over de prepuberteit

Ontwikkelingen op verschillende gebieden

In de periode van de pre-puberteit tot en met de puberteit vinden er in de hersenen allemaal ontwikkelingen plaats. Ook lichamelijk verandert er bij kinderen onder invloed van hormonen van alles. De start van de pre-puberteit kan in leeftijd nog erg verschillen: ieder kind ontwikkelt in zijn eigen tempo. Bij meisjes zie je de (lichamelijke) veranderingen eerder tot stand komen, maar meisjes en jongens maken beiden een snelle groei door.

Naast de beginnende lichamelijke veranderingen zie je in de prepuberteit bij kinderen ook een verandering in gedrag en het uiten van emoties. Voor sommige kinderen is het erg lastig deze emoties te plaatsen en dit leidt dan tot uitschieters in zowel humeurigheid als aanhankelijkheid, onzekerheid en stabiliteit. Kinderen kunnen het ene moment boos en (voor jouw gevoel) onredelijk zijn en erna spijt hebben en verdrietig zijn.

Anna: ‘Wat ik merk? Mijn zoon is ineens veel duidelijker in wat hij vindt. Alles is stom of saai. Daarnaast zie ik het aan zijn puistjes, hij praat over meisjes en heeft nu ook een beugel. Het jongetje van vroeger gaat er een beetje vanaf’

Prepubers moeten zich losmaken

Kinderen in de prepuberteit zijn op zoek naar wie ze zijn en/of willen zijn. Daardoor lijken ze soms te wankelen tussen kinderlijk gedrag en overmoedigheid. Kinderen maken zich daarom steeds meer los van hun ouders en (overige) opvoeders. Ze willen zelfstandiger zijn en vriendschappen krijgen een steeds belangrijkere rol. Ook qua invloed: vrienden en vriendinnen kunnen soms meer invloed uitoefenen op je kind dan jullie als ouder/opvoeder.

De opvoedrol wordt door de jaren heen steeds iets gelijkwaardiger. Waar je bij een peuter misschien nog kon wegkomen met ‘omdat ik het zeg’, gaat een prepuber het gesprek met je aan. Waarom mogen dingen niet? En wat doe je als het toch gebeurt?

Blijf daarom actief aansluiting zoeken bij je kind. Stel open vragen, wees betrokken en probeer niet te oordelen wanneer ze je iets toevertrouwen. Daarbij is het belangrijk dat je hen opzoekt, want vanuit je kind zal dit steeds iets minder gebeuren. Durf ook eerlijk te zijn over je eigen twijfels en onzekerheden: ‘Ik vind het lastig wanneer je alleen met vriendinnen naar de stad gaat, want als er iets gebeurt ben ik er niet om je te helpen.’ Naar aanleiding van zo’n uitspraak kan je afspraken maken waar jullie allebei mee kunnen leven. Misschien wel voor het eerst met vriendinnen winkelen, terwijl jij ergens anders in de stad bent. Of vanaf een bepaalde leeftijd.

Dat je gelijkwaardiger wordt, betekent overigens niet dat grenzen onbelangrijker worden. Als ouders heb je nu eenmaal meer zicht op risico’s en gevolgen. De grenzen waarbinnen je kind mag bewegen zullen wel steeds verder liggen, naarmate de (pre)puberteit vordert. Maar jij blijft verantwoordelijk voor waar ze liggen.

Het inluiden van de puberteit gebeurt in de prepuberteit. Een bijzondere fase waarin je langzaam maar zeker steeds duidelijkere veranderingen ziet in het gedrag van je (jonge) tiener. Bovenstaande tips helpen je je prepuber beter te begrijpen. Neemt niet weg dat het best even wennen kan zijn – ook voor jullie. Merk jij dat je al een prepuber in huis hebt? Vind je het een lastige fase of valt dat wel mee?

Liefs, Merel

Schrijf je nu in voor de wekelijkse update en mis nooit meer een artikel! Je vindt het formulier rechts (desktop) of onderaan deze pagina (mobiel). En volg je me al op Instagram?

Reageer je onder dit artikel? Weet dan dat we je mailadres nooit zullen gebruiken, ook niet om ongevraagde nieuwsbrieven of andersoortige mails te versturen. Dat doen we alleen als je je aanmeldt voor de wekelijkse update – met jouw toestemming dus.

Uitgelichte afbeelding ©Alena Ozerova – Shutterstock