Als je kind in de peuterleeftijd komt, zal je steeds meer merken dat hij besef krijgt van goed en kwaad. In tegenstelling tot daarvoor begint zijn geweten zich te ontwikkelen; stap voor stap. Om hierop te kunnen inspelen bij je kind (en te beseffen wanneer straf eigenlijk zinloos is), vertellen we je hieronder alles dat je moet weten over dat bijzondere geweten.
Ontwikkeling van het geweten
Wat is je geweten eigenlijk?
De definitie van een geweten is dat je weet wat goed is en wat verkeerd. De sociale wetenschappen debatteren al jaren of dit geweten is aangeboren of aangeleerd. De conclusie mag vooralsnog zijn dat dit zich ergens in het midden ophoudt. Het vermogen om te beseffen wat goed is of kwaad, is aangeboren. Welke waarden je hieraan toekent en of het zich verder ontwikkelt, blijft aangeleerd. Dat kan voortkomen uit jullie levensbeschouwing (den aan het boeddhisme) of religie.
Fases in de ontwikkeling van het geweten
Je geweten ontwikkelt zich niet ineens, maar gaat in fases. Zo heb je van 0-2 jaar geen besef van goed en kwaad. Kinderen in die leeftijd kunnen bijvoorbeeld wel beseffen dat jij niet wil dat ze een vaas uit de vensterbank trekken, maar weten niet goed waarom. Jouw aanwezigheid zal vanaf een bepaalde leeftijd dus een rol gaan spelen: ben je er wel, dan doen ze het niet. En ben je even de kamer uit, dan kunnen ze alsnog die vaas omver halen.
De verschillende fases waarin het geweten zich ontwikkelt vanaf de peuterleeftijd:
- Het besef dat je iets niet mag doen (zolang degene die je het verboden heeft in de buurt is)
- Hardop uitspreken dat je iets doet wat niet mag
- Iemand (of iets) anders de schuld geven van je stoute gedrag
- Kleuters beseffen zich wel degelijk dat ze iets doen wat niet mag, maar hebben nog moeite met het onderscheid tussen werkelijkheid fantasie
- Vanaf 6-7 jaar ontwikkelt het geweten zich echt en gaan kinderen ernaar handelen
Het is goed te beseffen dat dit gedrag niet expres is, maar een fase in hun ontwikkeling.
Meer weten? Kiind schreef hierover een interessant, uitgebreid artikel waarin je kan lezen wat het externe geweten inhoudt, waarom peuters zeggen dat een ander iets doet en wanneer empathie zich ontwikkelt.
Hoe leer je een kind wat wel en niet mag?
Kinderen leren een deel van hoe het hoort via jullie. Op onderstaande manieren kan je hen helpen hun geweten te ontwikkelen:
- Geef zelf het goede voorbeeld
- Bespreek situaties met elkaar (bijvoorbeeld iets dat is voorgevallen tijdens het buitenspelen of op school) en ga dieper in op hoe iets opgelost had kunnen worden op de juiste manier
- Gebruik nieuwsberichten (geschikt bij de leeftijd van je kind) om te praten over goed en kwaad
- Bied structuur en duidelijke gedragsregels, zoals niet liegen, elkaar helpen, de ander geen pijn doen en luisteren naar de ander
- Lees een verhaal voor uit jullie religie of levensbeschouwing en bespreek na afloop hoe jullie je erbij voelen. Begrijp je de hoofdpersoon? Zou jij het liever anders doen?
Bij jonge kinderen
- Blijf herhalen wat jullie regels zijn
- Kies een positieve benadering en vertel wat je van je kind verwacht: we tekenen met stift alleen op het papier
- Kies voor voorleesverhaaltjes met een moraal waarvan ze kunnen leren
Lilian: ‘Ik vond het vooral erg grappig toen mijn dochter op een gegeven moment hardop ging vertellen wat ze van plan was. “Ik gaat even een snoepje pakken”, als ze dacht dat ik haar niet hoorde bijvoorbeeld. Hoewel ik het minder fijn vond dat ze een koppoter op het behang had getekend, ging het vanaf dat moment wel steeds beter. Je merkt gewoon dat ze zich steeds verder ontwikkelen. En dat is natuurlijk maar goed ook haha!’
Wat zijn de gevolgen van een goed ontwikkeld geweten?
Zelfbeheersing
Gaandeweg leert je kind dat hij zich moet beheersen. Er staan misschien snoepjes op tafel, maar hij leert er beter vanaf blijven als jullie hem leren gezonde keuzes te maken. Daarbij zal hij die zelfbeheersing ook kunnen gebruiken in een winkel – om maar iets te noemen. Als je weet dat je iets soms wel wil, maar niet mag hebben, dan neem je het niet stiekem mee.
Empathisch vermogen
Kinderen met een goed ontwikkeld geweten zien wat anderen nodig hebben en doen hen niet opzettelijk pijn. Aan de andere kant zien ze gaandeweg steeds beter hoe een ander in het leven staat en dat diens bedoelingen helemaal niet altijd zuiver zijn. Op die manier worden ze wereldwijzer en kunnen beter reageren op de situaties die ze meemaken.
Streven om het juiste te doen
Als volwassene met een gedegen besef van goed en kwaad weet je hoe het hoort. Natuurlijk zal je er niet altijd naar leven, maar wanneer je een bewuste keus maakt, zal je sneller neigen om iets goeds te doen. Zo wil je je kinderen (als het goed is) ook meegeven niemand te pesten, anderen te helpen en geen afval op straat te dumpen.
De ontwikkeling van je eigen normen en waarden
Ieder mens en elk kind krijgt van zijn ouders mee ‘hoe het hoort’. Dat verschilt per gezin. Waar de ene familie veel waarde hecht aan samen zijn en loyaliteit, is de andere juist meer van het leven en laten leven. Die waarden van goed en kwaad geef je vanaf jongs af aan mee – onder andere door het zelf voor te doen.
Je kind zal vanzelf leren welke normen en waarden uit jullie opvoeding bij hem passen en op welke vlakken hij anders in het leven staat. Ook dat hoort bij de ontwikkeling van een geweten. Je ziet dit vaak ontstaan vanaf een jaar of twaalf: vrienden hebben soms andere ideeën over wat goed is en kwaad en door te spiegelen, leren ze wat bij henzelf past.
De ontwikkeling van het geweten bij kinderen is een interessant onderwerp om meer over te lezen. Omdat het gedeeltelijk wordt gevormd door jullie als ouders, heb je veel invloed op het meegeven van de juiste normen en waarden. Bovenstaande tips helpen je daarbij. Ook is het goed om bewust stil te staan bij wat je kind op een bepaalde leeftijd kan en of hij bepaald gedrag expres vertoont. Hier kan je dan eventueel een straf op aanpassen. Merk jij dat je kinderen steeds beter begrijpen hoe het hoort en wat wel of niet kan? We lezen natuurlijk ook graag alle grappige verhalen van peuters die hardop vertellen wat voor ondeugende plannen ze hebben!
Wees de eerste om reactie te geven