Als je kind in de peuterleeftijd komt, zal je steeds meer merken dat hij besef krijgt van goed en kwaad. In tegenstelling tot daarvoor begint zijn geweten zich te ontwikkelen; stap voor stap. Om hierop te kunnen inspelen bij je kind (en te beseffen wanneer straf eigenlijk zinloos is), vertellen we je hieronder alles dat je moet weten over dat bijzondere geweten.
Ontwikkeling van het geweten
Wat is je geweten eigenlijk?
De definitie van een geweten is dat je weet wat goed of verkeerd is. Binnen de sociale wetenschappen bestaat een jarenlange discussie of je geweten is aangeboren (nature) of aangeleerd (nurture). De voorlopige conclusie is dat het een combinatie is.
Het vermogen om onderscheid te kunnen maken tussen goed en kwaad is aangeboren. Maar welke waarden je toekent aan ‘goed’ of ‘kwaad’ is aangeleerd. Dat kan voortkomen uit jullie levensbeschouwing of religie. Doorgaans komen veel waarden hierbij overeen, zoals niet stelen en een ander geen pijn doen. Tegelijkertijd kan je ook stellen dat die waarden weleens verloren gaan door omstandigheden tijdens het opgroeien, zoals alcoholisme bij één van de ouders, een gewelddadige omgeving of criminele vrienden.
Fases in de ontwikkeling van het geweten
Het menselijke geweten ontwikkelt zich niet ineens, maar in fases.
0-2 jaar Kinderen hebben geen besef van goed en kwaad. Ze ontdekken de wereld met hun mond, handen en voeten en zien jouw reactie op hun gedrag. Zo kunnen ze op een gegeven moment wel beseffen dat jij het niet prettig vindt als ze een vaas met bloemen omtrekken, maar weten niet waarom dat is. Hierdoor kan jouw fysieke aanwezigheid vanaf een bepaald moment een rol gaan spelen: sta je in de buurt, dan doen ze iets niet. Ben je weg, dan wel. Ook kunnen kinderen hiermee gaan spelen. Dan kijken ze je ondeugend aan terwijl ze iets doen wat niet mag.
2-4 jaar In de peuterleeftijd ontwikkelt het geweten zich verder.
- Je peuter krijgt, als hierboven gezegd, steeds meer het besef dat je iets niet mag doen als degene die je het verboden heeft in de buurt is.
- Ze gaan hardop uitspreken dat je iets doet wat niet mag.
- Je peuter geeft iemand (of iets) anders de schuld geven van hun gedrag.
4-6 jaar Kleuters krijgen al meer vat op hun gedrag. Zij beseffen daadwerkelijk dat ze iets doen wat niet mag, maar kunnen dan nog wel moeite hebben om onderscheid te maken tussen werkelijkheid en fantasie. Soms komen ze dus met een wonderbaarlijk verhaal over waarom iets is gebeurd, terwijl je als ouder weet dat dit onmogelijk is. Dit kan overkomen als liegen, maar is het dus niet per se: ze zouden bijvoorbeeld graag willen.
Vanaf 6-7 jaar Naarmate kinderen ouder worden ontwikkelt het geweten zich volledig en gaan kinderen hiernaar handelen.
Het is dus belangrijk om te weten dat het vertoonde gedrag van kinderen niet expres is. Je kunt ze daarom niet beoordelen naar de maatstaf van een volwassen geweten. ‘Liegen’ of ‘stiekem doen’ is vaak geen bewuste actie. Het geweten en de zelfbeheersing zijn nog volop aan het ontwikkelen.
Meer weten? Kiind schreef hierover een interessant, uitgebreid artikel waarin je kan lezen wat het externe geweten inhoudt, waarom peuters zeggen dat een ander iets doet en wanneer empathie zich ontwikkelt.
Hoe leer je een kind wat wel en niet mag?
Dat het geweten nog in ontwikkeling is, betekent dat je als ouders een belangrijke taak hebt. Jullie kunnen de waarden aanleren die voor jullie belangrijk zijn. Hiermee kun je het geweten van je kindje helpen groeien. Hoe?
- Geef zelf zoveel mogelijk het goede voorbeeld.
- Bespreek situaties met elkaar (bijvoorbeeld iets dat is voorgevallen tijdens het buitenspelen of op school) en ga dieper in op hoe iets opgelost had kunnen worden op de juiste manier.
- Gebruik fictieve situaties om te praten over gevoelens en hoe je ermee kunt omgaan.
- Praat aan de hand van nieuwswaardige gebeurtenissen (geschikt bij de leeftijd van je kind) over goed en kwaad. Laat bij oudere kinderen ook zien dat de wereld niet zwart-wit is, maar er vaak ook een zekere nuance is. Iemand pijn doen is niet oké, maar hoe zit het als je voor iemand moet opkomen? Of wanneer iemand jouw familie veel pijn deed?
- Zorg voor structuur en duidelijke gedragsregels in huis (elkaar helpen, anderen geen pijn doen, luisteren naar elkaar, weglopen als je moet afkoelen, de waarheid spreken). Ook is het goed om logische consequenties te verbinden aan een overtreding van die regels. Leer je kinderen zelf nadenken: hoe maak je het weer goed?
- Lees een verhaal voor uit een religieus boek en bespreek na afloop hoe jullie je erbij voelen. Begrijp je de hoofdpersoon? Zou jij het liever anders doen?
Het geweten ontwikkelen bij jonge kinderen
Bij jonge kinderen is het vooral belangrijk om zelf voor ogen te houden in welke fase je kind zit en wat je kunt verwachten. Een dreumes zal die vaas omtrekken. Aan jou de keus of je de vaas laat staan en hoe je ervoor zorgt dat je kleintje dat ook zal doen. Straffen heeft in deze fase bovendien geen nut. Je kind zal niet volledig begrijpen waarom je zo boos bent. Creëer liever een omgeving waarbinnen je kind spelenderwijs ontdekt welke regels jullie hanteren.
- Blijf herhalen wat jullie gedragsregels zijn en laat zien hoe het moet.
- Kies een positieve benadering en vertel wat je van je kind verwacht: we tekenen met stift alleen op het papier. Gebeurt het toch? Dan volgt een logische consequentie (de stiften gaan weg tot er wél goed mee omgegaan wordt).
- Kies voor voorleesverhaaltjes met een moraal waarvan ze kunnen leren.
Lilian: ‘Ik vond het vooral erg grappig toen mijn dochter op een gegeven moment hardop ging vertellen wat ze van plan was. “Ik gaat even een snoepje pakken”, als ze dacht dat ik haar niet hoorde bijvoorbeeld. Hoewel ik het minder fijn vond dat ze een koppoter op het behang had getekend, ging het vanaf dat moment wel steeds beter. Je merkt gewoon dat ze zich steeds verder ontwikkelen. En dat is natuurlijk maar goed ook haha!’
Wat zijn de gevolgen van een goed ontwikkeld geweten?
Zelfbeheersing
Gaandeweg leert je kind dat hij zich moet beheersen. Er staan misschien snoepjes op tafel, maar hij leert er beter vanaf blijven als jullie hem leren gezonde keuzes te maken. Daarbij zal hij die zelfbeheersing ook kunnen gebruiken in een winkel – om maar iets te noemen. Je leert namelijk dat je soms iets wil, maar het niet mag of kan hebben. Dat kan teleurstellend zijn, maar je kind zal daar geen actie aan verbinden (stiekem doen, stelen).
Empathisch vermogen
Kinderen met een goed ontwikkeld geweten zien wat anderen nodig hebben en doen hen niet opzettelijk pijn. Ze leren ook dat niet iedereen een volledig ontwikkeld geweten heeft en dus soms onzuivere bedoelingen. Dit maakt hen wereldwijzer, waardoor ze beter kunnen reageren op situaties die ze meemaken.
Streven om het juiste te doen
Als volwassene met een gedegen besef van goed en kwaad weet je hoe het hoort. Natuurlijk zal je daar niet altijd naar leven, maar wanneer je een bewuste keus maakt, zal je sneller neigen om iets goeds te doen. Zo wil je je kinderen (als het goed is) ook meegeven niemand te pesten, anderen te helpen en geen afval op straat te dumpen.
De ontwikkeling van je eigen normen en waarden
Ieder mens en elk kind krijgt van zijn ouders mee ‘hoe het hoort’. Dat verschilt per gezin. Waar de ene familie veel waarde hecht aan samen zijn en loyaliteit, is de andere juist meer van het leven en laten leven. Die waarden van goed en kwaad geef je vanaf jongs af aan mee – onder andere door het zelf voor te doen.
Je kind zal vanzelf leren welke normen en waarden uit jullie opvoeding bij hem passen en op welke vlakken hij anders in het leven staat. Ook dat hoort bij de ontwikkeling van een geweten. Je ziet dit vaak ontstaan vanaf een jaar of twaalf: vrienden hebben soms andere ideeën over wat goed is en kwaad en door te spiegelen, leren kinderen wat bij henzelf past. Hoe beter hun eigen geweten is ontwikkeld, hoe makkelijker ze de juiste keuzes zullen maken.
De ontwikkeling van het geweten bij kinderen is een interessant onderwerp om meer over te lezen. Omdat het gedeeltelijk wordt gevormd door jullie als ouders, heb je veel invloed op het meegeven van de juiste normen en waarden. Bovenstaande tips helpen je daarbij. Verder is het goed om bewust stil te staan bij wat je kind op een bepaalde leeftijd kan en of hij bepaald gedrag expres vertoont. Zie jij bij je kind(eren) ook dat ze steeds beter begrijpen hoe het hoort en wat wel of niet kan? En natuurlijk vinden we het ook geweldig om te lezen over peuters die hardop vertellen wat ze allemaal van plan zijn. Laat je een reactie achter?
Schrijf je in voor onze wekelijkse update en mis nooit meer een artikel! Je vindt het formulier rechts (desktop) of onderaan deze pagina (mobiel). En volg je Merel of De Mamagids al op Instagram?
Reageer je onder dit artikel? Weet dan dat we je mailadres nooit zullen gebruiken, ook niet om ongevraagde nieuwsbrieven of andersoortige mails te versturen. Dat doen we alleen als je je aanmeldt voor de wekelijkse update – met jouw toestemming dus.
©Miljan Zivkovic – Shutterstock
