(Jonge) kinderen meenemen naar uitvaart: tips+ervaring

Kan je jonge kinderen meenemen naar een uitvaart of is het toch beter om ze thuis te laten? Wanneer een dierbare overlijdt, kan je voor deze keus komen te staan. Neem je je dreumes of peuter mee naar de crematie of begrafenis? Regel je een oppas? In dit artikel vind je handige tips ter overweging die je kunt meenemen in je uiteindelijke beslissing. Bovendien lees je hoe je de uitvaart bespreekbaar kan maken in je gezin en delen we meerdere ervaringen (zowel na de keus om kinderen wel mee te nemen naar de uitvaart als thuis te laten).

Mag je jonge kinderen meenemen naar een uitvaart?

Als eerst de belangrijkste vraag: kan (en mag) je jonge kinderen meenemen naar een uitvaart? Het antwoord daarop is ja. Er zijn geen regels die dit verbieden, dus in die zin staat je niets in de weg. Of je het uiteindelijk doet, is uiteraard aan jullie en eventueel de overige nabestaanden.

Kinderen wel of niet meenemen naar de uitvaart?

Kunnen kinderen een uitvaart wel aan?

De Vlaamse Manu Keirse is als klinisch psycholoog deskundige op het gebied van onder meer rouwverwerking. Hij adviseert in zijn belangrijkste boeken op dit gebied (Helpen bij verlies en Kinderen helpen bij verlies) om kinderen juist te betrekken bij het afscheid na het overlijden van een dierbare. Het bezoeken van een uitvaart hoort daar ook bij. In die zin kan je ze dus prima meenemen.

Uiteraard zijn er een aantal dingen die je jezelf vooraf kunt afvragen:

• Wordt het druk of juist ingetogen?
• Is er voldoende ruimte voor de kinderen om zich terug te trekken als ze dit graag willen?
• Verwacht je eventueel dat sommige gasten heel emotioneel kunnen worden?

De leeftijd van je kind is niet zozeer van belang voor het maken van je keuze. Een uitvaart kan namelijk ook een heel mooi, liefdevol en licht moment zijn waarbij jullie afscheid nemen en de persoon eren die het leven helaas heeft verlaten.

Factoren die bepalend kunnen zijn om je kind wel of niet mee te nemen naar de uitvaart

• Wat wil je kind? Of je een (jong) kind meeneemt naar een uitvaart is in eerste instantie vooral afhankelijk van zijn eigen keus.
• Hoe reageert je kind op het overlijden? Beseffen ze wat er is gebeurd? Weet je kindje al wat de dood inhoudt en dat de overledene niet meer terug zal keren in hun leven?
• Hoe was de band tussen je kindje en degene die is overleden? Betreft het een tante of opa die dichtbij stond? Of een (oud)oom die verder weg stond en die ze slechts één keer per jaar zagen?
• Heeft je zoon of dochter behoefte aan afsluiting? Is het voor je kind fijn om er het ‘boek’ te sluiten?
• Hoelang duurt de uitvaart ongeveer? Is er na afloop ruimte om kind te zijn of verwacht je een plechtige ceremonie die vrij lang duurt?
• Kan je peuter redelijk rustig blijven zitten? En als dat niet het geval is, is het dan erg als hij bijvoorbeeld gaat kleuren of zachtjes praat?
• Hoe staat de familie erin? Is het bij jullie gebruikelijk dat iedereen aanwezig is bij een uitvaart of willen de andere familieleden kinderen onder de zeven jaar bijvoorbeeld niet bij het afscheid hebben?

Wat zegt de etiquette over jonge kinderen op een uitvaart?

Volgens de etiquetteregels is het niet gebruikelijk om jonge kinderen mee te nemen naar een uitvaart, tenzij ze dichtbij de overledene stonden. Dit laatste mag voorop staan. Naar jouw opa, waar jullie regelmatig kwamen, neem je ze sneller mee dan een verre oom van je moeder die je zelf al nauwelijks zag. Daarbij geldt ook volgens de etiquette dat de naasten het laatste woord hebben.

Hoe weet je of je kindje eraan toe is een begrafenis of crematie bij te wonen?

Dat weet je vooraf niet. Althans, nooit helemaal zeker. Natuurlijk kan je een inschatting maken op basis van het karakter van je kind en hoe hij of zij in het leven staat, maar je kunt het niet vooraf even testen. Wanneer je een dreumes, peuter of kleuter meeneemt naar de uitvaart doe je er goed aan om iemand te regelen die op een moeilijk moment de aula zou kunnen verlaten met je kind.

Waar je verder nog op kan letten?

Vraag kinderen vanaf een jaar of 2-3 wat ze zelf willen. Leg op een manier die bij jullie past uit wat er zal gaan gebeuren. Sommige mensen zullen verdrietig zijn, omdat opa of oma nooit meer terugkomt. Er wordt muziek gespeeld en misschien zal iemand een praatje houden. Wil je kind niet mee? Dat is ook prima, forceren is niet verstandig. Maar vindt je kindje het fijn om mee te gaan naar de uitvaart, dan is het verstandig om de overige nabestaanden te peilen en maatregelen te treffen voor het geval dat hij zich bedenkt. Vraag ook altijd een goede bekende om stand-by te staan voor het geval je peuter op het allerlaatste moment toch thuis wil blijven.

Wat als de rest van de wereld jullie keuze niet begrijpt?

De mening van de rest van de wereld is niet van belang – hoogstens die van naaste familieleden. Per slot van rekening is dit een situatie die je maar één keer kunt doen en als jouw kindje behoefte heeft aan een afscheid, hoef je hem dat niet te ontzeggen. Ook je peuter was misschien dol op zijn overgrootopa die hem altijd die lekkere koekjes gaf als jullie langsgingen, of gaat oma enorm missen, omdat hij er wekelijks over de vloer kwam. Een uitvaart kan een vast punt zijn waarop ze afscheid kunnen nemen.

Als de familie het lastig vindt wanneer er kleine kinderen naar de uitvaart komen, is het aan te raden het gesprek nog eens aan te gaan. Leg uit waarom het jullie aan je hart gaat dat je kind erbij is en waarom je het belangrijk vindt, maar luister ook naar hen. Misschien vinden zij het bijvoorbeeld lastig om hun pijn volledig te doorvoelen als er kinderen zijn, terwijl ze daar juist zo’n behoefte aan hebben. Blijft de mening dan ook unaniem staan, dan heb je je daarbij neer te leggen. Je kan dan een alternatieve ceremonie doen met je kindje om afscheid te nemen, waarover straks meer.

Wat als de familie wil dat je kind meegaat, maar jij hem thuis wil laten?

De situatie kan zich ook andersom voordoen. Binnen sommige families is het gebruikelijk dat iedereen naar de uitvaart komt. Toch kan jij anders beslissen. Als je vooraf al vermoedt dat jullie kindje te gevoelig is om een crematie of begrafenis bij te wonen, omdat het een enorme impact zal hebben, dan is het verstandig op je intuïtie af te gaan.

Het is jammer als anderen het niet begrijpen, maar het gaat hier wel om jullie kind. Jij bent als geen ander in staat een keus te maken die in haar of zijn belang is. Je kan wel als alternatief voorstellen om nog eens op een later moment samen een klein afscheid te houden, maar dan thuis in een veilige omgeving en met minder mensen.

Wat moet je doen als je kindje de overledene nog wil zien?

Soms kiezen nabestaanden (of de overledene zelf) voor een open kist tijdens het afscheid. Dat kan invloed hebben op je beslissing, want is het wel slim om je kindje nog te laten kijken? Eigenlijk zijn hierbij twee factoren van belang. Enerzijds het karakter van je kind (verwacht je dat ze hier later last van gaat krijgen?) en anderzijds in hoeverre de overledene nog lijkt op wie hij tijdens zijn leven was.

Kinderen kunnen het aan

Mocht je twijfelen of kinderen het je kind op latere leeftijd geen naar gevoel bezorgd, dan kan je gerust zijn. Kinderen kunnen, ook op jonge leeftijd, prima in de kist kijken zonder dat ze hier later last van krijgen. Wellicht willen ze de overledene zelfs nog even aanraken of een tekening in de kist leggen. Het belangrijkste is, opnieuw, dat je in dit geval je kind laat leiden. Wat wil hij zelf? Forceer ook hierbij niks, zodat het een fijne ervaring kan blijven.

Bespreek vooraf wat je kindje te zien gaat krijgen

Een overledene ziet er anders uit dan hoe de persoon was bij leven. In sommige gevallen is het verschil niet enorm, maar het kan best lijken of hier een totaal ander mens ligt. Ga daarom zelf eerst kort kijken zodat je weet wat je kan verwachten. Licht je kindje vervolgens goed in over de ruimte en hoe de overledene erbij ligt. Als je denkt dat het niet verstandig is, dan staat het je vrij om op dat moment nog een andere beslissing te maken.

Een moment om te zien dat iemand echt dood is

Heeft je zoontje of dochter de overledene nog gezien voor het overlijden? (Bijvoorbeeld in het ziekenhuis, toen het al minder ging – iets dat volgens deskundigen prima kan, ook op jonge leeftijd) Dan kan het zijn dat je kindje er behoefte aan heeft om de cirkel als het ware rond te maken. Door te zien dat iemand echt overleden is, laten ze daarna iets makkelijker los.

Hoe kan je (jonge) kinderen voorbereiden op een uitvaart?

Vertel wat je kan verwachten

Probeer de uitvaart enigszins door te nemen voor je gaat. Wat is bijvoorbeeld een crematie of begrafenis? Hoe gaat dat? Wie komen er? Je kunt bijvoorbeeld vertellen dat mensen verdrietig kunnen reageren, dat jullie naar mooie muziek gaan luisteren en dat jullie fijne herinneringen zullen ophalen. Kijk ook of er misschien vragen leven bij je kind.

Bij een dreumes is het trouwens wat lastiger om echt voor te bereiden. Sommige kinderen kunnen op heel jonge leeftijd al vragen stellen, anderen zijn iets minder mondig. Maar dat is niet erg. Vergeet niet dat hun passieve woordenschat vaak veel groter is en ze best wat begrijpen. Vertel daarom gewoon wat ze te wachten staat.

Hoe houd je een kind rustig tijdens de uitvaart?

Afhankelijk van de aula waar de uitvaart plaatsvindt, is er soms meer of minder ruimte om kind te zijn. Daar komt bij dat kinderen soms, met alle respect, een beetje ongeleide projectielen zijn. Zo kan een rustig jongetje tijdens de stilte bij een begrafenis onverwachts racegeluiden maken, terwijl zijn altijd zo drukke zusje dan kaarsrecht zit en met open ogen kijkt naar wat ze meemaakt. Je kunt dus vooraf niet altijd een goede inschatting maken van hoe kinderen zich gedragen.

Er zijn wel een aantal dingen die je zelf kunt doen:

• Betrek hen, als dat mogelijk is, bij de uitvaart: ze kunnen een kaarsje aansteken, misschien een gedichtje voordragen of een mooie tekening maken voor de overledene. Of laat hen een zakdoekje brengen naar oma.
• Houd je verwachtingen laag en probeer je voor te bereiden op bijna alle mogelijke scenario’s.
• Zorg dat iemand eventueel met je kindje de aula uit kan lopen tijdens de uitvaart als het echt niet gaat.

Word je al onrustig bij het idee? Overweeg dan samen dat één van jullie halverwege de aula vast verlaat. Eventueel bespreek je met de andere nabestaanden om een speciaal moment in te lassen waarop alle jonge kinderen eerder naar buiten gaan.

Ervaring 1: jonge kinderen wél mee naar een crematie van overgrootopa’s

Twee crematies in een week tijd

In 2018 overleden mijn beide opa’s korte tijd na elkaar. Daardoor hadden we twee crematies achter elkaar en kwamen mijn zusje en ik allebei voor het dilemma te staan: nemen we onze jonge kinderen (2, 3 en 4 destijds) mee of laten we hen thuis bij een oppas? Alhoewel, ik noem het nu dilemma, maar dat was het voor ons niet. Het voelde als vanzelfsprekend dat ze meegingen.

Vooraf gaven we hen de keus, maar ook zij stonden hier zo in: ze hadden met allebei een goede band. Daarop vertelden we wat de dood inhoudt, wat er ongeveer zou gaan gebeuren en we lieten hun gedrag verder leidend zijn tijdens de dagen van de uitvaart. Wilden zij niet meer? Dan zou iemand met ze naar buiten lopen. Ook hadden we een oppas achter de hand, maar dat bleek niet nodig.

Welke afweging maak je op zo’n moment?

Eigenlijk ging alles op gevoel. Had je me het een jaar eerder gevraagd, dan zou ik misschien zeggen dat we onze jonge kinderen nooit zouden meenemen naar een uitvaart: ‘Zijn ze veel te jong voor.’ Maar eenmaal in de situatie ervaarden we het toch anders. Gelukkig stond iedereen er zo in, zowel wij als gezin als de rest van de familie.

Hoe pakten we het aan op de dag zelf?

Tijdens de dag van de crematie keken we goed naar onze kinderen. Rose is bijvoorbeeld vrij nuchter, maar wil ook precies weten hoe iets in elkaar steekt. Toen ze aangaf nog even te willen kijken, twijfelde ik kort, maar ben toch gegaan met haar. Ze zag de kist, keek er kort in en toen was het goed voor haar. Bij mijn andere opa precies zo. Intuïtief maakte ik een soortgelijke keuze vier jaar daarvoor toen mijn oma overleed, met wie June een goede band had. Die wilde ook graag even kijken en daarin volgden we haar gevoel. Ze vond het fijn om betrokken te worden, en datzelfde gold nu voor Rose en May.

Heb ik niet getwijfeld?

Ja dat wel. Op het moment dat de tranen keihard over mijn wangen rolden en Rose’ handje in de mijne gleed, vroeg ik me kort af of we er wel goed aan hadden gedaan om haar te confronteren met zoveel verdriet. Zeker toen ze mijn betraande gezicht afveegde. Je weet gewoon niet altijd waar je goed aan doet.

Tegelijkertijd biedt het zien van die kinderlijke levenslust troost. Ze gedragen zich niet altijd ‘zoals het hoort’ en dat laat je dan weer dwars door je verdriet heen glimlachen. Bovendien weet ik zeker dat als er een leven na de dood is, mijn opa’s met een grijns naar hen hadden gekeken. De kinderen hoorden er voor hen vanzelfsprekend bij. Ik ben daarom heel blij en dankbaar dat niemand moeilijk deed toen we aangaven hen te willen meenemen.

Natuurlijk zijn er genoeg mensen die anders beslissen. Zo koos Nicole er juist voor haar dochter thuis te laten, omdat ze een heel gevoelig meisje is. Hierover schrijft ze openhartig in deze blog.

Ervaring 2: kinderen gingen niet mee naar de crematie van oudtante

Dat onze meiden niet altijd automatisch meegaan naar een uitvaart, bleek krap een halfjaar later. Mijn oudtante overleed en we stelden opnieuw dezelfde vraag als bij mijn opa’s. Rose dacht kort na en antwoordde toen: ‘Ik blijf liever thuis mama.’ De reden was simpel. Ze kende haar minder goed en dat bevestigde ook onze eigen gevoelens. Ik was blij dat ze zelf aangaf wat ze prettig vond.

Hoewel de eindbeslissing altijd bij ons ligt als ouders en bij de nabestaanden, denk ik dat het voor kinderen ook fijn is om een bepaalde keuzevrijheid te hebben en aan te geven wat ze prettig vinden. De dood hoort onlosmakelijk bij het leven. We willen hier niet te krampachtig over doen.

Ervaring 3: de uitvaart van hun zusje

Soms neemt het leven een onverwachte, pijnlijke wending die je het liefst had overgeslagen – en dan druk ik me zacht uit. In oktober 2020 overleed hun zusje Nova na een bijna voldragen zwangerschap. Ze werd twee dagen na haar overlijden stil geboren. Los van het afschuwelijke moment waarop we hen moesten vertellen dat hun zusje, waar ze al weken, zo niet maanden, naar uitkeken was overleden, kwamen we opnieuw voor de keus te staan omtrent het afscheid.

Het afscheid van een baby

Misschien ook vanwege onze eerdere ervaringen, besloten we daarop de uitvaart in het teken te zetten van de kinderen (onze eigen dochters van 14, 6 en 5 en onze neefjes van toen 4 en 1 jaar oud). Hen er niet bij laten zijn, was simpelweg geen optie. Om het zo liefdevol en licht mogelijk te maken, kozen we voor een knusse familiekamer waar we afscheid namen. Bewust zonder buitenstaanders, omdat we wilden dat ze zo min mogelijk te maken zouden krijgen met de emoties van ‘vreemden’. Het was per slot van rekening al heftig genoeg met elkaar.

Nova stond in een rieten mandje bij ons in de buurt, de kinderen kleurden aan tafel, mochten kaarsjes aansteken en kregen iets te eten en drinken. We draaiden zo richting het eind muziek van het Zwanenmeer, ik sprak kort en daarna mocht iedereen een witte roos bij haar neerleggen. Tot slot kregen de kinderen bellenblaas en de ruimte om buiten te spelen in de prachtige omgeving van het crematorium, waar het zelfs in oktober nog vol bloemen stond.

Nog even kijken?

Persoonlijk vond ik het een heikel punt om een goede beslissing over te nemen. Baby’s tekenen na hun overlijden en na de geboorte doorgaans vrij snel. Ze zien er dan niet meer zo mooi uit. Voor volwassenen kan het bovendien al heftig zijn, maar voor kinderen misschien nog meer. Toch besloten we hen uiteindelijk zelf de keus te laten. De een keek wel, de andere twee deden dat niet. En dat was prima.

Een intiem afscheid

Achteraf heb ik de uitvaart ervaren als heel intiem en vrij. Juist omdat de kinderen niet stil op hun stoel moesten zitten, waren ze minder gespannen. We voerden gesprekken, hielden elkaar vast, maar het was niet te zwaar. Terugkijkend denk ik dat we er een heel mooi, liefdevol afscheid van hebben kunnen maken. Ik haal er soms nog steeds mijn kracht uit en ik denk dat de kinderen dit ook zo ervaren.

Hiermee hoop ik te kunnen laten zien dat het in bepaalde situaties de moeite waard is om een uitvaart in te richten op een manier dat jonge kinderen erbij aanwezig kunnen zijn. Het geeft een andere dimensie aan een beladen dag. Ze bezorgen je een glimlach op momenten dat je diep verdriet voelt en tonen dat het leven doorgaat, dat je door moet gaan voor hen. Uiteraard past dit niet bij iedereen en elke familie, maar misschien wel bij jullie.

Wat vinden de kinderen er inmiddels zelf van?

Bij ons thuis ligt er geen taboe op de dood. We praten af en toe over Nova, over hoe we haar missen en hoe jammer het is dat ze niet met ons kan spelen of kletsen. Ook mijn opa’s komen nog steeds weleens voorbij. In het begin maakte Rose bijvoorbeeld nog weleens een spontane tekening voor hem, al besefte ze ook dat ze die niet meer kan geven. En May vertelde dat ze hem miste, net als zijn koekjes. Ik weet zeker dat als hij dat kon horen, het hem een grote grijns zou bezorgen.

Ruimte voor verdriet is er altijd. Soms huilen we samen, een andere keer halen we lachend herinneringen op of bekijken foto’s. Alles mag er zijn zoals het er is. Een tijdje terug gaf May aan dat ze het eigenlijk best wel jammer vindt dat ze Nova niet heeft gezien. Daarop antwoordde ik dat een keus met je hart nooit verkeerd is, dus dat ze geen spijt hoeft te voelen. We keken de foto’s die van haar gemaakt zijn in het ziekenhuis en gaandeweg concludeerde ze dat het inderdaad misschien wel beter was dat ze deze keus toen heeft gemaakt.

Een andere keer komen ze met hun eigen redenaties, zoals May een paar jaar terug. Ze was benieuwd waar opa nu eigenlijk was gebleven. ‘In de hemel,’ vertelde ik haar – dat vond ik de mooiste verklaring. ‘Nee hoor, onder de grond!’ diende ze me nuchter van repliek. Hoewel dat technisch gezien niet klopt, was het gesprek daarmee voor haar wel weer klaar. Ze begrijpen dat de dood bij het leven hoort en durven erover te praten. Die ruimte is belangrijk als je besluit je kinderen mee te nemen naar een uitvaart. Het is uiteindelijk niet niks allemaal, maar kan wel helpen bij de verwerking van de dood.

Alternatieven voor het meenemen naar de uitvaart

Mocht je concluderen dat het niet bij jullie past om de kinderen mee te nemen naar de uitvaart, dat het niet bij hen past of is er geen ruimte voor binnen de familie? Dan kan je ook een alternatieve ceremonie houden om afscheid te nemen van de overledene. Met dreumesen en peuters of kleuters is het fijn om op die manier toch een soort tastbare afsluiting te bieden. Juist het vertrouwde van een kleine omgeving kan dan heel fijn zijn. Er staat bovendien geen druk op en verliezen ze hun aandacht? Dan is dat ook geen ramp.

Wat je kunt doen?

• Organiseer een kleine ceremonie (bijvoorbeeld met jullie gezin en eventueel naaste ooms, tantes, opa en oma): brand samen een kaarsje, vertel verhalen en luister de lievelingsmuziek van degene die jullie nu zo ontzettend missen
• Plaats ergens in huis een foto van de overledene, eventueel met een kaarsje ernaast
• Maak een fotoboek ter herinnering: bijvoorbeeld met afscheidsbrieven en herinneringen van naaste familieleden, heel veel foto’s en misschien passages uit brieven van vroeger
• Laat je kindje een tekening maken voor de overledene of iets knutselen
• Plant samen een boompje in de achtertuin of de lievelingsbloemen van de overledene
• Spreek af met familieleden op bepaalde bijvoorbeeld de verjaardag of sterfdag en haal samen verhalen op, zodat herinneringen blijven leven
• Bezoek samen het graf of de urn
• Wanneer je steun vindt in een religie: bid samen

De dood is soms een beladen onderwerp. De keuze om je kinderen wel of niet mee te nemen naar een uitvaart kan daarom best lastig zijn. Bovendien hangt het af van meerdere factoren. Hoe gaan jullie hiermee om? Zijn jouw kinderen weleens bij een uitvaart geweest of zou je ze er liever van weghouden? En heb je misschien nog aanvullende tips?

Schrijf je in voor onze wekelijkse update en mis nooit meer een artikel! Je vindt het formulier rechts (desktop) of onderaan deze pagina (mobiel). En volg je Merel of De Mamagids al op Instagram?

Reageer je onder dit artikel? Weet dan dat we je mailadres nooit zullen gebruiken, ook niet om ongevraagde nieuwsbrieven of andersoortige mails te versturen. Dat doen we alleen als je je aanmeldt voor de wekelijkse update – met jouw toestemming dus.