wat is intergenerationeel trauma tips symptomen en oplossingen

Hoe werkt intergenerationeel trauma?

Misschien heb je weleens, hier op mijn website of elders, gelezen over intergenerationeel trauma. Een boeiend onderwerp waarover veel te vertellen valt. Maar wat is het eigenlijk? Waar komt het vandaan? Hoe werkt het? En wat kan je hier eigenlijk tegen doen? In dit basisartikel vertel ik je wat je hierover moet weten, zodat je mogelijk zelf nieuwe inzichten krijgt in patronen die jijzelf ervaart.

Intergenerationeel trauma

Wie bedacht de term intergenerationeel (of transgenerationeel) trauma?

Het boek Children of the Holocaust van Helen Epstein vroeg als eerst aandacht voor de effecten van trauma op volgende generaties onder de noemer ’tweedegeneratieproblematiek’. Ook grondlegger van de familieopstellingen, Bert Hellinger (1925-2019) speelde een belangrijke rol in het uitwerken van een methode om hier therapeutisch vorm aan te geven.

Hierbij wordt onderscheid gemaakt tussen intergenerationeel trauma (tussen twee generaties) en transgenerationeel trauma, dat meerdere generaties blijft bestaan.

Wat is intergenerationele overdracht?

Wanneer iemand een trauma meemaakt, kan dat worden doorgegeven aan de volgende generaties op drie gebieden:

  • sociaal
  • mentaal
  • fysiek

Soms gebeurt dit op een dieper, onbewuster niveau. Je reageert dan bijvoorbeeld heftig op bepaalde gebeurtenissen, aanrakingen of raakt makkelijker verslaafd, zonder dat je precies doorhebt waar dat gedrag vandaan komt. Zeker als hier binnen het gezin of de familie nooit over gesproken is. Een voorbeeld is het verhaal van schrijfster Francine Oomen, die net als haar moeder seksueel misbruikt werd – op exact dezelfde leeftijd. Ze spreekt hierover in de aangrijpende documentaire Hoe overleef ik: Francine Oomen doorbreekt het zwijgen, te zien bij 2Doc.

Hoelang werkt dit intergenerationele trauma door?

De wetenschap over het erven van trauma’s

Een interessant onderzoek in dit kader werd uitgevoerd door Amerikaanse neurowetenschappers. Zij deden een experiment met muizen, die een trauma opliepen toen zij de geur van kersenbloesem roken. De twee volgende generaties die voortkwamen uit deze getraumatiseerde muizen, vertoonden hetzelfde angstgedrag bij de geur van kersenbloesem – ondanks dat zij zelf geen enkele nare ervaring hadden opgedaan. Het erven van trauma’s uit voortgaande generaties (op biologisch niveau) lijkt hiermee dus wetenschappelijk bewezen (bron: NEMO Kennislink).

Dit is logisch, puur bezien vanuit de evolutietheorie. Dieren, waaronder de mens, zijn gebouwd om te overleven. Wanneer de situatie daarom vraagt, pas je je aan. In dit geval is de geur kersenbloesem een bedreiging geworden, dus ondergaat de muis fysieke veranderingen én creëert een angstgevoel om te voorkomen dat hij ten onder gaat aan de ‘gevaarlijke’ bloesem. De volgende generaties leren overleven door de kersenbloesem te gaan omzeilen.

Aan de slag met je trauma

In principe zal dit waarschijnlijk doorwerken tot iemand opstaat en ermee aan de slag gaat. Vaak gebeurt dit wanneer de (mentale) ruimte ontstaan is om de traumatische gebeurtenis een plek te geven, omdat het directe gevaar niet langer dreigt en je beseft dat het niet jouw gevoelens zijn. Je moet in die zin dus ook zover zijn dat je erkent dat er mogelijk een inter- of transgenerationeel trauma speelt in jouw familielijn en dat je hiermee aan de slag wil, om te voorkomen dat het de volgende generatie(s) beïnvloedt.

Uiteindelijk zorgt trauma er immers in de jeugd voor dat je onveilig hecht of je onveilig voelt en dus ook geen stabiel vertrouwen kunt meegeven aan je eigen kinderen. Dat kan zowel in overduidelijke vorm als veel subtieler gebeuren, in grote situaties (oorlog, seksueel misbruik) als kleiner, zoals het volgende voorbeeld duidelijk maakt.

Bijvoorbeeld van intergenerationeel trauma
Iemand die een heftige situatie meemaakt, zoals een auto-ongeluk, gedraagt zich tussen de regels anders. Hij is voorzichtiger, bestookt zijn kinderen met talloze adviezen en geeft de impliciete boodschap dat autorijden erg gevaarlijk is. De kinderen reageren op hun beurt. De een zal zich continu onveilig voelen in de auto en bang zijn voor ongelukken, een ander zet zich af en gaat roekelozer rijden – met mogelijk een nieuw ongeval als resultaat en daarmee de bevestiging van het trauma. Doordat de eerste generatie de situatie niet verwerkt heeft, kampen de volgende generaties met dit trauma tot het wordt opgelost.

Kan je inter- of transgenerationeel trauma behandelen?

Ja. Er zijn zowel wetenschappelijk bewezen behandelingen, zoals EMDR of groepstherapie, die je kunt inzetten om trauma tegen te gaan in nieuwe generaties. Maar je kunt ook kiezen voor een meer alternatieve methode, zoals een (familie)opstelling. Bij die laatste methode ga je kijken naar de familiaire verhoudingen en waar bepaald gedrag vandaan komt. Dit is weliswaar niet wetenschappelijk bewezen, omdat het lastig te onderzoeken valt en afhankelijk is van de mensen in de opstelling, maar kan waardevolle resultaten opleveren.

Onverklaarbare angsten en gevoelens

Wanneer je zelf iets meemaakt, kan je voortvloeiend gedrag daar vaak zelf aan linken. Zo merk ik dat ik, sinds het verlies van mijn dochtertje Nova in 2020, veel voorzichtiger ben met onze jongste. Ik geniet extra van hem, heb eindeloos veel geduld en kan me nauwelijks nog druk maken om eventuele peuter tantrums. Tegelijkertijd kan ik ook nooit meer zorgeloos kijken naar andermans zwangerschap, al hoop ik dat ik dat bij mijn eigen kinderen kan loslaten. Uiteindelijk hebben we pech gehad, om het bot te zeggen, en is het geen genetische erfenis die ik hen meegeef.

Hoe anders is het wanneer je angsten ervaart voor zaken die je niet persoonlijk hebt meegemaakt – iets dat je ziet bij migranten of bij de nakomelingen van oorlogsslachtoffers. Systeempsycholoog Birsen Taspinar legt hierbij bovendien een link met onverklaarbare, of ook wel psychosomatische, klachten en aandoeningen, zoals fibromyalgie en chronische pijn. Pas wanneer iemand, vaak in een latere generatie, aan de slag gaat met deze klachten, kan er verandering optreden.

Symptomen van intergenerationeel trauma

Het strekt te ver om hier een volledige lijst te beschrijven met symptomen van intergenerationeel trauma. Bovendien verschillen de uitingen hiervan per persoon. Maar een aantal symptomen kunnen zijn:

  • Verslaving aan verdovende middelen, zoals alcohol of drugs
  • Irreële angst
  • Onverklaarbare woede
  • Weinig vertrouwen hebben in andere mensen of situaties, verlatingsangst
  • Extra alert zijn op bepaalde zaken
  • Nachtmerries
  • Derealisatie/depersonalisatie (hier meer uitleg)

Als je dit herkent, kun je hiermee aan de slag. Als gezegd zijn er buiten de reguliere wetenschappelijke paden (EMDR of groepstherapie) ook mogelijkheden om te kiezen voor systeemtherapie. Hieronder leg ik uit wat dit inhoudt en wat het voor je kan betekenen.

Systeemtherapie voor meer inzicht

Hierboven noemde ik al even de familie-opstellingen, een vorm van systeemtherapie om (inter)generationeel trauma te kunnen onderzoeken. Hierbij gaan verschillende vreemden in de ruimte staan op de positie van familieleden en andere betrokkenen van de persoon wiens gevoelens worden behandeld (representanten). Zij zullen ‘automatisch’ gaan acteren en praten als de persoon op wiens plek zij staan. Het is een bijzondere gewaarwording, waarbij je daadwerkelijk antwoorden kunt krijgen op de vragen die je hebt. Bovendien kan het soms onzichtbare patronen inzichtelijk maken. Denk aan gebeurtenissen in je familielijn waarover je eigenlijk nog weinig wist. Deze inzichten kunnen echt een paar generaties teruggaan.

De onderstaande animatie legt dit goed uit.

Zelf een opstelling maken?

Het is ook mogelijk om zelf een opstelling te maken. Je doet dit dan niet met andere mensen, maar onder begeleiding van een gespecialiseerde therapeut of voor jezelf. In de video hieronder zie je hoe dit kan werken, met poppetjes.

Een andere vorm is het gebruik van een ceremoniële kaartenset. Hylke Bonnema, van wie ik zelf een video volgde naar aanleiding van een Flow!summit video, en Bart, eigenaar van Vertellis, ontwikkelden samen een tool waarmee je aan de slag kan – zowel samen als alleen. Hieronder leggen zij samen uit hoe je dit kunt aanpakken. Deze set kaarten koop je onder andere bij Bol.com.

Lezen over transgenerationeel trauma

Ik ben benieuwd of jij de term (inter- of trans)generationeel trauma al kende. Heb je hier weleens over gelezen of wil je dat gaan doen? Heb je ervaring met een familieopstelling? Ik lees het graag terug in de reacties.

Liefs, Merel

Schrijf je nu in voor de wekelijkse update en mis nooit meer een artikel! Je vindt het formulier rechts (desktop) of onderaan deze pagina (mobiel). En volg je me al op Instagram?

Reageer je onder dit artikel? Weet dan dat we je mailadres nooit zullen gebruiken, ook niet om ongevraagde nieuwsbrieven of andersoortige mails te versturen. Dat doen we alleen als je je aanmeldt voor de wekelijkse update – met jouw toestemming dus.

Dit artikel bevat een of meerdere affiliate links. Van elke aankoop die je doet via deze link(s) krijgen wij een klein percentage. Jij betaalt hiervoor uiteraard niets extra’s, maar je helpt ons een klein handje. Daarbij doen we regelmatig een donatie aan goede doelen als De Voedselbank, het Alzheimer Fonds of KWF. Mocht je dus een aankoop doen, dan willen we je hierbij heel graag bedanken!

Uitgelichte afbeelding ©ViDI Studio – Shutterstock

Laat een reactie achter

Je e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *