Genderneutraal opvoeden, heeft dat eigenlijk nut?

Genderneutraal opvoeden is inmiddels een wijdverbreid fenomeen. Iedereen vindt er iets van. De een denkt dat het volslagen onzin is, een ander wil graag dat zijn kind zo goed als ‘genderloos’ opgroeit. Maar wat klopt er nu precies? Moeten alle jongetjes prinsessenjurken dragen en meisjes aan de technische studie? Of ligt de waarheid meer in het midden? En, minstens zo belangrijk: heeft een genderneutrale opvoeding eigenlijk nut?

Wat is genderneutraal opvoeden?

De definitie van sekseneutraal opvoeden

Sekseneutraal opvoeden houdt in dat je je kind alle vrijheden biedt, wars van alle opgelegde normen en waarden die de samenleving hanteert. Denk aan stereotypes: vrouwen zijn nieuwsgierig, zorgzaam en lief. Mannen stoer, intelligent en technisch. Dat vind je terug in teksten op kleding, boeken (denk ook aan sprookjes) en televisieprogramma’s.

Ouders die kiezen voor een genderneutrale opvoeding willen hun kinderen meegeven dat zo’n waardeoordeel als intelligent of zorgzaam niet is gebonden aan één geslacht. Door ze dat te leren van jongs af aan, maakt hopelijk dat kinderen op oudere leeftijd veel opener in het leven staan en hun schouders ophalen als hun zusje in de bouw gaat of broer graag knalroze en nagellak draagt.

Geen hem of haar, maar ‘hen’

Dat genderneutrale kan dus ook gelijk staan aan een kindgerichte of open-minded opvoeding. Sommige ouders gaan er echter een stuk verder in. Lees hier bijvoorbeeld een artikel van de Zweedse Miranda (30) die bewust kiest haar zoontje genderneutraal op te voeden in een gesegregeerd milieu. Zijn ouders noemen hem ook ‘hen’ (Zweeds onzijdig voornaamwoord) en niet met het gebruikelijke ‘hem’ of ‘haar’. Hij kreeg bovendien een voornaam waaruit het geslacht niet kan worden afgeleid. Dit zie je ook bij mensen die zich, op latere leeftijd, non-binair voelen: man noch vrouw.

Genderneutraal opvoeden in Zweden

Is het erg om verschillen (op basis van geslacht) te benoemen?

Genderneutraal opvoeden en leven zit redelijk ingebakken in de Zweedse samenleving. Denk alleen al aan zwangerschapsverlof dat daar voor beide ouders goed geregeld is en niet alleen voor de moeder. Waarom zouden we dan niet al beginnen bij onze kinderen? Iets met gelijke monniken, gelijke kappen…

Aan de andere kant kan je stellen dat mannen en vrouwen daadwerkelijk verschillend zijn, op hormonaal en cognitief vlak. Is het zo erg om dat te benoemen?

Het doel van de genderneutraliteit

Het belangrijkste doel van genderneutraal opvoeden is gelijkwaardigheid. Waar meerdere emancipatiegolven niet voor konden zorgen (vrouwen verdienen nog altijd aanzienlijk minder voor precies hetzelfde werk), lukt dat nu misschien wel.

Door mannen niet automatisch als slim en technisch te bestempelen en meisjes niet als zorgzaam en huismusjes, creëer je een samenleving die verder kijkt dan aangeboren verschillen. Waarin iedereen mag zijn wie hij is. Een opvoeding dus, die zich richt op het karakter van het kind. Uiteindelijk kunnen vrouwen ook technisch zijn en mannen evengoed zorgzaam. Dat staat los van hormonale verschillen op basis van ons geslacht.

Gera: ‘Volwassenen reageren anders op een jongen dan op een meisje. Dit doen we volkomen onbewust. Een meisje krijgt vaak zacht speelgoed aangereikt terwijl een jongetje speelgoed krijgt wat ruimtelijk inzicht bevordert. Hierdoor krijgt een meisje al op jonge leeftijd de zorgende taak toebedeeld.

Mijn kinderen spelen met het speelgoed waar ze blij van worden. Is dat een pop, prima. Liever een toren bouwen, buiten ravotten of verven? Ik doe gezellig met ze mee. Persoonlijk probeer ik zo min mogelijk labeltjes te plakken en in het hokje jongen/meisje te denken. Ik geef ze op deze manier zoveel mogelijk de vrijheid zich te ontwikkelen tot de persoon die ze zelf willen zijn. Daarom noem ik het ook eigenlijk liever kindgericht opvoeden dan genderneutraal.’ 

Interessant: deze serie op de BBC

Kritiek op genderneutraliteit?

‘Genderneutraal opvoeden is een doorgeschoten maakbaarheidsgeloof’

Critici noemen genderneutraal opvoeden daarom een soort doorgeschoten maakbaarheidsgeloof, waarbij ouders volledig uit het oog verliezen dat de mens niet te maken is. Je wordt immers als meisje of jongen geboren en dat bepaalt een groot deel van wie je bent.

‘Er zijn meer smaken dan alleen heteroseksuele mannen en vrouwen’

Met dat doorgeschoten maakbaarheidsgeloof is hoogleraar Lies Wesseling (Culturele herinnering, gender en diversiteit in Leiden) het echter oneens. Zij meent dat geslacht niet zo zwart-wit is als we soms denken. Waarom zouden anders zoveel mensen homoseksuele, biseksuele of a-seksuele gevoelens hebben? Of genderfluïde door het leven gaan? Er is nog een heel grijs gebied, dat nu vaak wordt afgedaan als afwijkend of onbelangrijk.

In dit licht bezien is genderneutraal opvoeden […] eerder een poging de diepgewortelde culturele praktijk te doorbreken […] Genderneutrale opvoeding gaat niet over de ontkenning van verschillen, maar over de erkenning daarvan. (Trouw)

En aangezien geweld tegen andersdenkenden, ook op dit gebied, nog altijd aan de orde van de dag is, zou het misschien helemaal niet zo slecht zijn om eens wat kritischer te kijken naar onze culturele houding op gebied van man-vrouwverschillen. Misschien nog meer naar de bijbehorende waardeoordelen.

Hoe pak je een genderneutrale opvoeding aan?

Jongens spelen met poppen en meisjes met gereedschap?

Vaak draaien discussies over genderneutraliteit om het idee dat jongens nu krampachtig met poppen zouden moeten spelen. Dat klopt niet. Sekseneutraal opvoeden zit hem namelijk niet zozeer in het aanbieden van ander speelgoed (naast poppen ook auto’s voor de meisjes en behalve ridderkostuums ook verkleedjurkjes aanbieden aan jongens).

Voelt dat laatste raar? Houd dan in je achterhoofd dat kleding cultureel bepaald is en dus aan verandering onderhevig. Een paar eeuwen geleden was het bijvoorbeeld heel normaal dat mannen in toneelstukken ook de vrouwenrol op zich namen – en dus een jurk droegen. Hoe we tegen mannen in jurken kijken kan dus over zoveel jaar ook weer anders zijn.

Genderneutraal opvoeden draait in de kern eigenlijk om een open houding vanaf de babytijd. Je dochter ook stoer noemen als ze in de boom klimt en haar daarbij net zo voorzichtig zijn of aanmoedigen als wanneer ze een jongen was. Of je zoon de kans geven om uit te huilen bij verdriet, zonder oordeel of opmerking dat stoere mannen geen tranen laten zien. En dat bepaalde kleding niet per se iets is voor jongens of meisjes, maar voor allebei kan.

Tips voor een genderneutrale opvoeding

• Bied verschillende soorten speelgoed aan, zonder daarbij te denken in hokjes. Geef je dochter eens een dinosaurus, laat je zoon zich verkleden als prinses wanneer hij dat fijn vindt.
• Lees voor uit boeken die traditionele rolpatronen doorbreken. Een mooi voorbeeld is het boek De kikkerbilletjes van de koning van Janneke Schotveld (bekend van o.a. Superjuffie). Mooie sprookjes die net even anders gaan dan je gewend bent, met stoere koninginnen, twee koningen die een kindje adopteren en een prinses die verliefd wordt op de tuinman.
• Laat je kind de keus hebben over zijn kledingstijl. Die hoeft niet de jouwe te zijn, maar drukt wel uit wie hij is of wil zijn (in die fase van zijn leven).
• Vertel open over de verschillende mogelijkheden op het gebied van relaties: valt je kind op jongens, meisjes, allebei? Voelt hij zich aangetrokken tot anderen die onder de noemer genderqueer vallen? Door er open over te praten, zal je kind zich sneller openstellen en vertellen over zijn gevoel. Bovendien leert hij van jongs af aan dat je mag zijn wie je bent. Een mooie les om mee te geven.
• Door als ouders allebei zorg te dragen voor het gezin (en eventueel ook allebei te werken), leert je kind dat het Zondagse vlees niet alleen door papa gesneden wordt.

Marguerita: ‘De term genderneutraal vind ik afschuwelijk, maar volgens mij is het voor de ontwikkeling wel goed om ze eens te verrassen en stimuleren in de ontwikkeling. Ik heb ook eens kleding toegestuurd gekregen van het Zweedse merk Maxomorra. Daar zie je duidelijk de genderneutraliteit terugkomen in hun ontwerpen: mijn jongste dochter kreeg een monstertruckjurk.‘

Nature versus nurture

Is genderneutraliteit echt te bereiken met opvoeden?

Het debat waar wetenschappers al jaren mee stoeien: nature versus nurture – oftewel, wat is afhankelijk van hoe je opgroeit en welke eigenschappen of kenmerken zitten van nature ingebakken in je karakter?

Een aantal belangrijke invalshoeken die we je in dit kader graag meegeven:

1. Er bestaat zoiets als een jongens- en een meisjesbrein, aldus hersendeskundige Dick Swaab. Deze twee verschillen fundamenteel, grotendeels door het hormoon testosteron. Dat neemt echter niet weg dat je als jongen meisjesgedrag kunt vertonen en andersom. Het is dus geen afgebakend kader. Wel kiezen jongens vaak technischer, mechanisch speelgoed en meisjes vaker poppen.
2. Naast aangeboren verschillen komt een groot verschil tussen jongens en meisjes voort uit socialisatie (het nadoen van wat je ziet). Interessant artikel voor als je meer wil weten over de effecten van deze socialisatie.
3. Op de lange termijn kunnen genderstereotype invloeden, zoals Disneyfilms, invloed hebben op het gedrag van je kind – bleek uit onderzoek.
4. De genderopvattingen van een vader hebben meer invloed op de opvoeding dan die van de moeder, zo kan je lezen in dit wetenschappelijke onderzoek. Het bijzondere is dat moeders hun kinderen vaker verschillend behandelen, maar dat de vader dus toch doorslag geeft.

Kortom, een echte conclusie is er niet. Je kan stellen dat jongens een aangeboren voorkeur hebben voor ander speelgoed en wellicht andere kleuren. Maar opvoeding speelt eveneens een belangrijke rol. Genderneutraal opvoeden kan op de lange termijn dus een positief effect hebben op hoe je kind in de wereld staat, mits je het niet forceert natuurlijk en echt kijkt naar wat je kind nodig heeft.

Fleur: ‘Auto’s zijn niet alleen voor jongens en poppen niet alleen voor meisjes. En ik vind het juist wel handig dat er één kinderkledingafdeling is in plaats van twee aparte. Dat als mijn dochter een Pokémonshirt wil, ze die gewoon naast de roze shirts met glitters kan vinden. Ik heb het trouwens niet van een vreemde: toen ze jarig was, wilde mijn vader niet meebetalen aan haar keukentje. Te rolbevestigend.’

Speciaal voor meisjesmama’s die niet van roze houden, schreef Fleur deze blog vol inspiratie voor kraamcadeaus. 

Hoe pas je een genderneutrale opvoeding toe?

Genderneutraal speelgoed

Je hoeft als gezegd niets te forceren. Bied verschillende soorten speelgoed aan bij je kind, dan kunnen ze zelf een keus maken. Misschien draagt je dochter inderdaad het liefst een prinsessenjurk bij het verkleden, maar wie weet pakt ze juist de piratenkleding of het ridderkostuum. Jongens spelen bovendien net zo lief met een speelkeukentje en je kan tegenwoordig ook veel meer jongensbabypoppen kopen.

Een andere vorm waarmee je een ander soort bewustzijn creëert bij dochters, is het aanpassen van het uiterlijk van poppen. Zoals in onderstaand filmpje. Veel gendertyperende verschillen zitten meer ingebakken dan je zelf doorhebt.

Genderneutrale boeken

Door je kind boeken voor te lezen die niet stigmatiserend zijn, krijgen ze automatisch een opener houding naar de wereld. Dat geldt zowel voor diversiteit (in kleur, afkomst en seksuele voorkeur) als voor de traditionele man-vrouwverhoudingen. Dus boeken waarin de moeder werkt en vader thuis is. Of waarin stoere meisjes (à la Pippi Langkous) de wereld veroveren.

Genderneutrale televisiesereies

Vooral Scandinavische televisieseries zijn hier sterk in. Denk maar aan de Noorse Casper en Emma: zij heeft een alleenstaande, werkende moeder en een sterk karakter, hij is wat banger aangelegd. En zowel in de serie als de films zie je mannen en vrouwen in wisselende beroepen. Ook is de lichttechnicus in Casper en Emma maken theater een vrouw.

Genderneutrale kleding

Genderneutrale mode is helemaal hip op de catwalks. Dat komt waarschijnlijk voort uit een aantal pop- en stijliconen als Miley Cyrus, Demi Lovato, Sam Smith en Jaden Smith, die ook weigeren zich in een hokje te laten plaatsen. Ze zijn gewoon zichzelf, ongeacht hun geslacht. Ook Hema deed de inmiddels bekende duit in het zakje door de labels met jongens en meisjes te vervangen voor ‘kids’.

Is het nodig of juist verwarrend? Dat ligt aan je eigen opvattingen. De een zoekt toch nog steeds liever iets van roze of met meisjesachtige print, de ander vindt het een verademing dat je ook shirts kan kopen voor je dochter met een dino erop – al dan niet vol glitters. Zoveel mensen, zoveel wensen.

Genderneutrale situaties

Je kunt ervoor kiezen je kind te laten opgroeien met het idee dat bepaalde situaties niet aan een geslacht gebonden zijn. Een goed voorbeeld hiervan is het genderneutrale toilet. Hierbij is het uiteraard heel belangrijk dat je oog houdt voor je kind: vindt hij of zij dit ook prettig? Of juist niet? Toiletdeskundige Marian Loth onderschrijft dit.

Kortom, is genderneutraal opvoeden nuttig?

Ja. Een genderneutrale houding kan binnen de opvoeding zeker een toevoeging zijn. Verder maakt het verdiepen in genderrollen je bewuster van bepaald gedrag dat je zelf vertoont naar je kind. Zo heb je misschien niet altijd door dat je je zoon automatisch anders behandelt dan je dochter. Of benoem je bepaalde eigenschappen onbewust als typisch vrouwelijk of mannelijk, terwijl je daar eigenlijk helemaal niet zo achter staat.

Willen we dat onze dochters eventueel een technisch beroep uitvoeren in de toekomst en onze zoons zich zorgzamer opstellen binnen de opvoeding, dan kan je daar al vroeg mee beginnen. Het belangrijkste is, als gezegd, dat je niets forceert. Als jouw dochter dol is op roze, poppen verzorgen en spelen met make-up, dan moet dat net zo goed kunnen.

Hoe kijk jij naar genderneutraal opvoeden (of anders gezegd: kindgericht opvoeden)? Vind jij het belangrijk om een bepaalde rol mee t geven aan je kind? Of wil je juist een thuis creëren waarin hij of zij mag zijn wie hij is – los van bepaalde genderbevestigende rolpatronen?

Liefs, Merel

Schrijf je nu in voor de wekelijkse update en mis nooit meer een artikel! Je vindt het formulier rechts (desktop) of onderaan deze pagina (mobiel). En volg je me al op Instagram?

Reageer je onder dit artikel? Weet dan dat we je mailadres nooit zullen gebruiken, ook niet om ongevraagde nieuwsbrieven of andersoortige mails te versturen. Dat doen we alleen als je je aanmeldt voor de wekelijkse update – met jouw toestemming dus.

Dit artikel bevat een of meerdere affiliate links. Van elke aankoop die je doet via deze link(s) krijgen wij een klein percentage. Jij betaalt hiervoor uiteraard niets extra’s, maar je helpt ons een klein handje. Daarbij doen we regelmatig een donatie aan goede doelen als De Voedselbank, het Alzheimer Fonds of KWF. Mocht je dus een aankoop doen, dan willen we je hierbij heel graag bedanken!

Uitgelichte afbeelding ©Kostikova Natalia – Shutterstock